Wat een Jood tot Jood maakt, is de eindeloze interpretatie van (veelal) geschreven teksten. In de joodse traditie vervult de relatie tussen leerling en leraar een sleutelrol. Typisch joods is het verder dat de leerling wordt aangemoedigd het vooral zoveel mogelijk oneens te zijn met zijn leraar (p. 30). Debat is ingebakken in de cultuur. Meningsverschillen over interpretatiekwesties bestaansvoorwaarde.
Dat is allemaal goed te proeven in de wervelende gang door de geschiedenis die we aan de hand van vader en dochter Oz maken. Ze rekenen zichzelf tot de seculiere Joden voor wie de Bijbel, het oerboek van de joodse cultuur, geen religieuze betekenis heeft. Dat komt overigens niet in mindering op de waardering voor dit boek, “ontroerend en aangrijpend als alle wereldliteratuur” (p. 20).
Ze schrijven hun essay niet omdat ze de Joodse cultuur superieur aan andere achten. Maar dat ze ervan houden en er best een beetje trots op zijn, is op vele plaatsen in hun boek goed te proeven: “Denk aan de voorliefde voor discussie, van Abraham tot Seinfeld, van Sara tot Hannah Arendt. Steeds weer geeft de Joodse literatuur, van de Heilige Schrift tot en met stand-up-comedy, blijk van een neiging tot het tegenstandpunt, tot tegenspraak, tot gotspe. En die spraakzame oneerbiedigheid komt voort uit de gewoonte van continu rationeel (zij het geëmotioneerd) redeneren, uit een doordrongenheid van het belang van woorden” (p. 62).
Vader en dochter Oz besteden ruime aandacht aan de rol van vrouwen door de geschiedenis heen. Ze nemen daarmee direct stelling tegen fundamentalistische stromingen in het hedendaagse Jodendom die de vrouw het liefst uit het openbare leven willen weren. Juist in de Bijbel komen diverse sterke vrouwen voor, die zich niet de mond laten snoeren, zoals bijvoorbeeld Debora, die vooropging in de strijd tegen de Kanaänieten, of Tamar, die op een geraffineerde wijze haar recht haalde bij haar schoonvader Juda (lees Genesis 38).
Het boek staat vol met dergelijke voorbeelden, ook uit de tijd van de Talmoed. Doordat er zoveel diverse personages worden opgevoerd en soms heel kort worden besproken of becommentarieerd, raak je het spoor wel eens bijster. Maar misschien is dat juist wel de opzet. Want op deze manier word je bij lezing overweldigd door de uitbundige variëteit waarmee in de Joodse cultuur met woorden, verhalen en teksten is omgegaan. Je raakt onder de indruk van de kracht van woorden, en het houvast dat woorden en verhalen kunnen bieden. Van het laatste legt de geschiedenis van het Joodse volk voldoende getuigenis af.
Het essay is bovendien gekruid met de nodige humor en de typisch joodse zelfspot, wat het leesplezier alleen maar vergroot: “‘U bidt nu al dertig jaar bij de Klaagmuur om vrede tussen Joden en Arabieren. Hoe voelt dat?’ vraagt de BBC-verslaggever. ‘Alsof je tegen een muur praat’, antwoordt de Jeruzalemse rabbijn” (p. 225).
Een rijk en stimulerend boek. Woorden, woorden, woorden…
Klik hier voor de boekgegevens/om het boek te bestellen.
