Meer dan een halve eeuw na zijn dood klinken zijn woorden nog steeds door. I Have a dream van Martin Luther King heeft bijna eeuwigheidswaarde gekregen: “Ik heb een droom, dat ooit mijn vier kleine kinderen in een land zullen wonen waar zij niet beoordeeld zullen worden op hun huidskleur maar op hun karakter”. Zijn strijd voor burgerrechten en tegen ongelijke verhoudingen moet de baptistendominee in 1968 bekopen met de dood.
Films waarin het leven van King uit de doeken wordt gedaan zijn al meerdere keren gemaakt. Indrukwekkend is vooral Selma (2014), over de marsen van de zwarte gemeenschap voor meer rechten voor de eigen bevolking. Nu is er een bijzondere documentaire die ingaat op hoe de FBI jarenlang King in het vizier houdt. Op basis van nieuw onderzoek en recent vrijgegeven bestanden onderzoekt de in Amerika vermaarde documentairemaker Sam Pollard de goed georganiseerde en meedogenloos intimiderende werkwijze van deze organisatie.
FBI-oprichter J. Edgar Hoover heeft zijn zinnen gezet op King die hij ziet als de aanstichter van alle onrust in de samenleving. Hoover is ervan overtuigd dat als Kings acties slagen de witte suprematie in zijn land in gevaar komt. Voor Hoover vertegenwoordigt King wanorde, communisme (het grootste probleem voor veel Amerikanen zonder precies te weten waar het over gaat), raciale verhoudingen en veranderende seksuele normen.
Vanaf de Mars op Washington (augustus 1963) tot aan zijn moord in april 1968 is King het hoofdonderwerp van een bijna obsessieve belangstelling van deze Hoover. Alles wil hij weten over deze ‘zwarte messias’, zoals hij hem noemt, om King te kunnen breken.
Als de FBI erachter komt dat King weleens met andere vrouwen het bed deelt denkt de FBI voldoende in huis te hebben om hem te chanteren. Niets is de FBI te dol om afluisterapparatuur te plaatsen waar hij vergadert, en in hotels verblijft. Dit alles met medeweten van de Amerikaanse president John F. Kennedy en na zijn moord Lyndon B. Johnson. Ook minister van Justitie Bobby Kennedy gaat mee in de aanpak van de FBI. Brieven en geluidsbanden komen terecht op Kings kantoor én bij zijn vrouw Coretta Scott King thuis. Hij krijgt de suggestie dat hij maar beter zelfmoord kan plegen, voor alles op straat komt te liggen.
Naast de buitenechtelijke affaires leren we in deze documentaire verder weinig over King wat we nog niet weten. Wel zien we zijn talrijke publieke optredens, maar ook hoe hij verslagen reageert op de beschuldigingen. Het imago van King loopt nog een stevige deuk op als hij zich uitdrukkelijk verzet tegen de geldverslindende en mensonterende oorlog in Vietnam. Nu keert ook het merendeel van de Amerikaanse bevolking zich tegen hem.
Uit de nu vrijgegeven documenten zien we ook dat King ervan beschuldigd wordt aanwezig te zijn geweest bij een verkrachting. Medewerkers van de FBI zouden goed beloond worden als hun onderzoek nieuwe feiten op zou leveren… In 1977 bepaalde een federale rechter dat alle verzegelde geluidsbanden op zijn vroegst in 2027 worden vrijgegeven. Wat ze gaan bewijzen? En willen we het allemaal weten?
Onder al het historisch materiaal (alles in zwart wit) blikken betrokkenen terug op de tijd waarin de FBI almachtig was. Geen pratende hoofden (‘talking heads’) in beeld. We horen alleen hun stemmen. Pas op het eind van de bijna twee duur durende documentaire zien we hen zelf in hun gezicht, waardoor hun eerdere teksten nog meer zeggingskracht krijgen. Ook de gospelmuziek van onder andere Mahalia Jackson en Harry Belafonte werkt aanstekelijk.
Het schrijnende van deze film over een machtig instituut tegenover een charismatisch leider die strijdt voor een rechtvaardiger wereld is dat deze nog steeds zijn weerklank vindt in de Amerikaanse samenleving: de brute repressie van mensen die tegen het politiegeweld ageren en zwarte activisten die opnieuw doelwit zijn van de FBI. Tallozen heeft dit het leven gekost. Een beschamend hoofdstuk uit de Amerikaanse geschiedenis.
Nu in de bioscoop. Martin Luther King versus the FBI, regie Sam Pollard, historische documentaire over de macht van een vooringenomen overheid. Deze recensie verscheen eerder in het Friesch Dagblad.
Zag de film deze week. Een boeiend en onthutsend tijdsdocument,zoals je schrijft. Maar ook een spiegel voor onze huidige maatschappij. De mechanismen van racisme en macht werken nog precies zo. Dat is het beangstigende.