Samuel gaat in de gesprekken – die hij allemaal in coronatijd voert via Zoom- weinig thema’s uit de weg: leven en dood, God, het kapitalisme, intimiteit en bindingsangst, racisme, het klimaat en de tijdgeest. De interviews ziet hij als portretten van de geïnterviewden, maar ook van het rijke mozaïek van zijn eigen leven en de impact van de huidige crisis daarop. Door de vertrouwensband zou een intiemer gesprek ontstaan, zo was zijn idee.
Samuel is daar goed in geslaagd en ondanks de fysieke afstand leiden deze inderdaad tot de nodige wederkerigheid en intimiteit in de gesprekken. Zo spreekt hij met psychiater Glenn Helberg, oprichter van het in Amsterdam gevestigde Expertisecentrum Transculturele Therapie over wat het betekent te leven in een zwart lichaam. Op Helbergs openheid over zijn worsteling met zijn lichaam reageert Samuel dat zijn eigen verschijning bij veel mensen vragen oproept en zelfs gevoelens van onbehagen creëert. “Mijn aanwezigheid lijkt een confronterende spiegel, zelfs zonder dat ik een woord heb gezegd.”
Die ongemakkelijke gevoelens keren vaker terug in de andere gesprekken. Oud diplomate, Arabiste en D66’er Petra Stienen wijst op de ‘nu niet’ reactie van veel mensen met een machtspositie als het gaat om urgente zaken als gelijkwaardigheid, vrouwenrechten en milieu.
Wat meerdere gesprekken gemeenschappelijk hebben is dat de coronacrisis leidt tot nieuwe inzichten, zoals bij Nazmiye Oral, die bekend werd door deel te nemen aan Gesluierde Monologen en een avond met Zomergasten. Zij vond nu pas tijd eigen issues en trauma’s te verwerken. “Zolang ik die trauma’s niet verwerkt heb ben ik niet vrij en word ik door die trauma’s en het gedrag dat daaruit voorkomt geleefd.”
Opvallend in vrijwel alle gesprekken is de vanzelfsprekendheid waarmee religie, spiritualiteit en het woord God ter sprake komen. Samuel bekent nog steeds christen te zijn en citeert met respect bijbelwoorden die de gesprekken nog meer ruimte geven. Veel gesprekspartners voelen zich senang bij de hervonden spiritualiteit, zoals bij Rachel Rumai Diaz, performance artiest en dichteres, met wat zij noemt ‘meerbloedige’ ouders. Spiritualiteit is voor haar het hebben van een directe relatie met God. “Het maakt voor mij niets uit of ik in een moskee, tempel of kerk ben. God is voor mij gelinkt aan alles. In Hen voel ik mij vrij. Voor mij heeft Hen geen gender, God is man noch vrouw. In dat goddelijke zijn vind ik ook mijn zijn, los van labels en hokjes”.
Programmamaker en bedenker van The Refugee Millennial Sahar Shirzad zegt ook te zijn gaan bidden: “Voor het eerst was ik helemaal alleen en werd ik echt geconfronteerd met mezelf. En daar was God”.
Tijdbeeld
Zo is Noodzakelijke gesprekken niet alleen een weerslag van hoe mensen zoeken naar nieuwe woorden en vormen, het is ook een weergave van een tijdbeeld met uitingen die van invloed kunnen zijn als we Corona de baas zijn geworden. Nieuw feminisme, ruimte voor LHBTIQ+-kwesties, klimaat en racisme zullen mogelijk met andere ogen worden bekeken.
Voor Cisgenders (ik leerde dat dit mensen zijn die zich uitdrukkelijk tot één geslacht bekennen) is ‘Noodzakelijke gesprekken’ hier en daar ongemakkelijk, maar tegelijk ook informatief over voor velen een nog onbekende wereld.
Hopelijk vinden soortgelijke gesprekken straks niet alleen plaats tussen min of meer gelijkgezinden, maar ook in alle openheid zonder de huidige anonieme afstand. Of zoals Mounir Samuel het zelf verwoordt: “Het echte gesprek is de omarming van het ongemak van kwetsbaarheid, of beter gezegd raakbaarheid, (…) met een open blik en reflecterend op een nieuwe wereld”.
Noodzakelijk gesprekken leest lekker door, maar zou aan kracht hebben gewonnen als ieder gesprek was voorafgegaan aan een kort bio van de persoon in kwestie. Ook een (mooie) foto van deze persoon zou niet hebben misstaan, waarbij niet alleen de twee gesprekspartners elkaar in de ogen kunnen kijken, maar ook de lezer, van welk geslacht dan ook.
Noodzakelijke gesprekken, reflecties op een nieuwe wereld, Mounir Samuel, Uitgeverij Jurgen Maas, 271 pag., € 19,95.
Bedankt voor de review, ik ben nu wel erg benieuwd naar het boek. Een kleine tip: misschien kun je toch beter cisgender nog even opzoeken.
Je schrijft dat het boek voor cisgenders hier en daar ongemakkelijk is. Misschien een goed startpunt om je af te vragen waarom je je er ongemakkelijk bij voelt en of het zo erg is dat je er ongemakkelijk bij voelt. Confronteert het je met dingen waar je nooit bij stilstaat misschien? En hoe zou jouw ongemakkelijkheid in verhouding staan tot de ongemakkelijkheid die vele transgenders telkens weer ervaren in een wereld waarin cisgenders de norm zijn?