Gezien zijn achtergrond – Amerikaans én evangelisch christen – is het niet verwonderlijk dat hij lang de staat Israël fervent heeft verdedigd. Maar daar is hij van terug gekomen. Het contact met Palestijnse christenen en theologen heeft hem geholpen om de oudtestamentische teksten over de landbelofte en het uitverkoren volk anders te lezen en te begrijpen.
Ommekeer
Van deze ommekeer deed hij in 2015 verslag in zijn boekje Chosen dat nu in het Nederlands is vertaald. Het is een uiterst beknopte tekst, waarin helder en toegankelijk de hoofdlijnen van zijn argumentatie wordt geschetst.
Onveranderd blijft voor Brueggemann het uitgangspunt dat Israël Gods uitverkoren volk is. Ook blijft overeind staan dat de moderne staat Israël het recht heeft zichzelf te verdedigen om zijn voortbestaan te waarborgen. De last van de (christelijke) geschiedenis blijft meespelen en moet voorzichtig maken om te snel en te makkelijk te oordelen. Anderzijds mogen we niet onverschillig blijven als er onrecht geschiedt en dat is het geval ten aanzien van de Palestijnen. Het is een plicht om voor de kwetsbaren in te staan en te blijven streven naar vrede, hoe groot de afstand tot een duurzame vredesregeling momenteel ook mag lijken te zijn.
“Het schijnbaar onoplosbare conflict tussen de staat Israël en het Palestijnse volk doet een groot beroep op onze denkkracht omtrent politieke mogelijkheden”, schrijft Brueggemann, maar in één adem daarop volgt: “Het conflict is slechts ‘schijnbaar’ onoplosbaar, aangezien alle historisch-politieke problemen oplossingen kennen bij voldoende moed, eerlijkheid en vasthoudendheid” (p. 13) – en dat markeert precies de ruimte van de hoop, niet als vage wens maar als reële politieke mogelijkheid.
Bijbellezen
De Bijbel op een nieuwe, verantwoorde manier, lezen lost het conflict niet op, maar het zou ons verder kunnen brengen, is het bescheiden uitgangspunt van Brueggemann. Hij beklemtoont om te beginnen dat de Bijbel rijk en veelstemmig is, waardoor een beroep op de Bijbel al snel iets willekeurigs krijgt. Beide partijen kunnen er gemakkelijk mee aan de haal gaan. Het is zaak om de afstand in tijd en situatie te verdisconteren.
In vier korte hoofdstukken behandelt hij de thema’s: Bijbellezen met het oog op het conflict, Gods uitverkoren volk, de landbelofte en het zionisme.
Als het gaat om de landkwestie zijn er tenminste twee tradities. In de ene wordt de onvoorwaardelijke gave van het land aan de aartsvaders beklemtoond. In de andere wordt de gave van het land afhankelijk gemaakt van de gehoorzaamheid van het volk aan de Tora. De tweede lijn is in de geschiedenis bewaarheid in de ballingschap. De geestelijke verwerking daarvan heeft de redactie van grote delen van de Hebreeuwse Bijbel bepaald.
De gedachte dat Israël ‘Gods uitverkoren volk’ is, speelt daarbij een belangrijke rol. Ook hier zijn meerdere traditielijnen aan te wijzen. De eerste vanuit het verbond met Abraham. De tweede vanuit het motief van Israël als de eerstgeboren zoon, en een derde vanuit de gedachte dat Israël Gods meest kostbare bezit is. Voor alle drie geldt dat het initiatief bij God ligt. Alleen dat gegeven al zou huiverig moeten maken om het uitverkoren zijn als een zelfrechtvaardiging te gebruiken. Daarbij is er een essentieel verschil tussen een theologische uitspraak over het Jodendom en een politieke claim van de moderne staat Israël (p. 28).
Brueggemann wijst in dit verband op de parallel tussen het gebruik van de notie uitverkoren volk in de Verenigde Staten en het moderne Israël, die leidt tot een vergelijkbare retoriek. Uitverkiezing is echter geen bezit, maar een morele verplichting om “af te zien van aanspraak op exclusieve uitverkiezing. De uitverkorene moet een keuze maken aan de uitverkiezing voorbij” (p. 34).
Het maakt Brueggemann kritisch ten aanzien van het zionisme, als daar mee wordt bedoeld een politiek en ideologie die “niet bereid is tot compromissen” (p. 51). Kritiek op de politiek van de staat Israël wordt nogal eens gepareerd als modern antisemitisme, maar dat is een doorzichtige manier om iemand buiten de serieuze discussie te plaatsen. Juist de liefde voor Israël maakt gerechtvaardigde kritiek nodig, zoals de profeten die uitten in Bijbelse tijden. Waar mensen stelselmatig van hun land worden verdreven en onder continue bezetting moeten leven, is het een uitdaging maar ook een noodzaak om de hoop op vrede levend te houden en de inzet voor recht voor de kwetsbaren niet op te geven.
Rijke beknoptheid
In zijn beknoptheid is een rijk boekje, waarin je duidelijk proeft dat Walter Brueggemann zijn inzichten baseert op een levenslange en grondige studie van de Bijbelse teksten.
Op de vier inhoudelijke hoofdstukken volgt een verhelderend interview met de oudtestamenticus. Toegevoegd zijn richtlijnen voor bijeenkomsten rond de thema’s, die het boekje dus uitermate geschikt maakt voor gebruik in gespreksgroepen en kringen.
Een belangrijke uitgave in het jaar waarin het vijftig jaar geleden is dat de bezetting van de Palestijnse gebieden begon.
Meer informatie:
- Walter Brueggemann, Uitverkoren volk? Bijbellezen met het oog op het Israëlisch-Palestijnse conflict, Boekencentrum Utrecht 2017, 80 pag. € 9,99
- Zie ook bericht in Reformatorisch Dagblad en interview met Kees Blok, voorzitter Kairos Sabeel Nederland (organisatie die zich inzet voor Palestijnse christenen), in De Linker Wang.
“De uitverkorene moet een keuze maken aan de uitverkiezing voorbij.”
Ik vind dat een prachtige zin!
Eigenlijk heb ik altijd zo mijn bedenkingen gehad bij dat uitverkoren-zijn:
*Het lijkt sterk op een sigaar uit eigen doos. Tenslotte werd de redactie van de Tenach uitsluitend gevormd door joden, die de verhalen natuurlijk interpreteerden in hun voordeel.
*Volgens mij heeft het uitverkoren-zijn voornamelijk aanleiding gegeven tot vervolging.
Een prachtig voorbeeld daarvan vind ik “het uitverkoren-zijn” van Jozef door zijn vader. Dat leverde hem de haat van zijn broers op. Pas na een lange leerweg, bleek hoezeer hij en de hele familie gegroeid was in inzicht en kon werkelijke liefde en broederschap ontstaan.
*De wens om de uitverkorene te zijn, blijkt ook in het grootse voorbeeld van Het Offer/De Binding van……. door Abraham. In eerste instantie gaat het daarbij (volgens mij) om een Test in Godsvertrouwen.
Maar de wens van religieuze stromingen om uitverkoren te zijn, blijkt uit de keuze van de gebondene: In de Torah is dat Iszaak, maar in de Qur’an is het opeens Ismaël. Ra…ra…
Terug op mijn citaat uit Brueggemanns gedachtengoed: Het zou wijzer zijn als Israël afzag van zijn “uitverkorenheid” en niet langer zou grijpen naar lapmiddelen (=muur, bezetting e.d.) en korte termijn oplossingen, maar zou mikken op de toekomst.
Laat het verleden los, want dat brengt niemand verder! Zionisten moeten beteugeld worden!
Kijk met compassie naar je broeder en zoek constructief naar een oplossing waarbij het gewone volk van beide kanten een normaal leven in vrede en veiligheid kan leven.
Mag ik even “profeteren”? : Wil Israël zijn status van uitverkoren volk waarmaken, dan is een rechtvaardige oplossing voor het Israelisch-Palestijns probleem voorwaarde.
Het zal een kettingreactie ten goede teweeg brengen in de relatie tussen allerlei volkeren op deze aarde.
Dan pas komt het hemels Jeruzalem in zicht.
Christenen en moslims zijn net joden. Hun heilige geschriften werden en worden toch ook in eigen voordeel uitgelegd en geinterpreteerd, of ik moet me vergissen.
*Volgens mij heeft het uitverkoren-zijn voornamelijk aanleiding gegeven tot vervolging.
Een prachtig voorbeeld daarvan vind ik “het uitverkoren-zijn” van Jozef door zijn vader. Dat leverde hem de haat van zijn broers op. Pas na een lange leerweg, bleek hoezeer hij en de hele familie gegroeid was in inzicht en kon werkelijke liefde en broederschap ontstaan.
Ik lees het iets anders. Volgens mij heeft het ware uitverkoren (het nieuwe Israel en zo) zijn geleid tot pogroms, inquisitie en zelfs gaskamer, zoveel haat leverde dat op. Pas na eeuwen en eeuwen werd ingezien dat moord en doodslag niet echt een oplossing is.
Ik wil graag wijzen op de novelle: De Staat Palestina uitgeroepen 14 mei 2048, geschreven door Binjamin Shalom en Mohammed Salaam. Vrede in tussen Israel en Palestina komt er alleen maar wanneer religieuze leiders van joden, christenen en moslims dat willen. Dat willen ze nu eenmaal niet want zij willen allemaal hun vrede.
Rabbijnen, priesters/dominees, imams die ruzien liever onderling en met elkaar over de vraag wat de Eeuwige, God en Allah werkelijk willen. Welke vrede door Hen gewild is. Dus we kunnen nog wel even vooruit.
Over uitverkoren gesproken. Is het niet de aan de uitverkoren christenen om in de wereld de blijde christelijke boodschap te verkondigen tot heil voor de gehele wereld? En geldt voor moslims niet hetzelfde? Is het dus niet zo dat wanneer we het over uitverkoren hebben het een beetje raar is wanneer joden, christenen en moslims naar elkaar wijzen?
Aan herhaling van setten hebben wij mensen -volgens mijn bescheiden mening- niet zoveel.
Dan verzanden we opnieuw in een oeferloos modder smijten.
Laten we maar gewoon aannemen dat joden, christenen en moslims in het verleden (en ook nu nog) ernstige vergissingen gemaakt hebben en dat dat nog steeds doen.
Het zou van moed getuigen als we durven afzien van onze uitverkoring en een nieuwe weg inslaan, fris en schoon vanaf 0 zouden gaan overleggen om tot een eerlijke oplossing te komen.
“Velen zijn geroepen, maar weinigen zijn uitverkoren.”!
Egoïsme is een slechte raadgever daarbij.
En de wijze waarop religie vaak ingezet werd en wordt, is te vaak heel onzuiver gebleken.
Het verhaal van Jozef en het verhaal van Jacob zou goed studiemateriaal zijn voor alle 3 de geestelijke stromingen.
Beide figuren lieten eerst hun egoïsme prevaleren boven hun broederschap. Ze kwamen tot inzicht. Dat herstelde de verbondenheid, het vertrouwen en de liefde.
Zulke wijze lessen. Voor ieder mens.
(Dat vind ik tenminste.)
Dit boek gaat over Joden, de bijbel en het begrip uitverkoren zijn en het boek wat daarover door deze auteur is geschreven.
Over “Het schijnbaar onoplosbare conflict tussen de staat Israël en het Palestijnse volk …” kan ik geen begin van een oplossing bedenken; ik denk dat het echt onoplosbaar is de komende eeuw; vooral omdat de mensen de kunst van het vergeten niet verstaan: hun probleem.
Wel wil ik een opmerking maken over het verschijnsel (door God) uitverkoren volk, waar Brueggemann wel achter blijft staan. Hoe weten we dat? Ja het staat in de Bijbel maar dat is niet voldoende omdat het niet alleen een theologisch onderwerp is maar op de fysieke werkelijkheid slaat. Het bewijs moet zich dus ook in dat fysieke werkelijkheidgebied bevinden, in rotsen bv. Waar en vooral ook wanneer heeft God dat gezegd? Meteen na het begin van ons zonnestelsel (5 miljard jaar), meteen nadat de eerste homo sapiens verscheen (100.000 jaar)?
Kortom: iedereen moet in z’n geest maar doen met drze uitspraak doen wat hij wil; maar ik vind het onlogisch dat hier politiek op gebaseerd wordt (en dan zeg ik het heel aardig)
Joop. Uitverkoren of niet. Ik denk zelf dat het uitverkoren niet het belangrijkste punt is. De rabbijnen bestreden Ben Goerion hevig omdat niet hij, maar de Messias de staat Israel zou stichten. Toen de rabbijnen om waren was de zesdaagse oorlog in 1967 van Godswege want ook dit stuk hoorde bij Israel en waren dit de weeen van de Messiaanse tijd. Toen Jeruzalem herenigd kwam er weer een wee op weg naar de Messiaanse tijd. Ik wil hierbij aantekenen dat miljoenen christenen dit toejuichen omdat zij geloven dat dit de tekenen zijn dan Jezus wederkomst naderbij is gekomen. Ook moslims hebben hun Messias, dus dat wordt een hele strijd wie de ware Messias is en wie het land dus zal toebehoren. De Eeuwige, God, dan wel Allah.
Het trieste is dat er genoeg verstandige vrouwen en mannen zijn die daar een rechtvaardige vrede kunnen brengen. De drie broedergodsdiensten staan het gewoon niet toe en in hun kielzog ook de politiek niet. En ik geloof niet dat het veel te maken heeft met uitverkoren zijn en natuurlijk wordt er dat bij gehaald.
Het kan zijn dat in jouw referentiekader het UITVERKOREN zijn niet het belangrijkste punt is, Binjamin. Maar voor mij is het het enige interessante aspect. Wat er verdrr in en met Israel gebeurt, interesseert me niet meer. Daar wordt al veel te veel over geschreven. Andere conflicten in andere delen van de wereld, hebben veel meer mijn belanstelling. Over honderd jaar komt Israel misschien weer aan de beurt.
Hoewel het mij dus niet aan gaat, het woord ‘broedergodsdiensten’ roept m’n afschuw op en lijkt me heel onwetenschappelijk, dus ideologisch troebel.
Wat heeft dat uitverkoren nu voor betekenis Joop, wanneer dat zo gesteld wordt in het heilige boek van je voorouders en de religie die je aanhangt! Ik voel me ook uitverkoren, en ik denk de meeste moslims, hindus, amazoneindianen etc etc ook. Het gaat er natuurlijk om hoeveel divisies en steun van de UN of publieke opinie die uitverkorenen hebben, dat is het enige dat telt.
Je moet echt je reacties beter redigeren voor je ze verstuurt, Dirk, ik ben hier maar flarden van.
Op basis daarvan: het ‘uitverkoren’ zijn waar we het hier over hebben, is een gevaarlijk concept. Het KOPPELT een groep mensen (een volk) inclusief voorgeslacht en nageslacht aan de wens van een bij een religie horende Godheid.
De betekenis ervan, waar je om vraagt, is dat het de ethiek t.a.v. de omgang met andere mensen ondergeschikt maakt aan het uitverkoren zijn
Joop, godsdienst is voor mij niet wetenschappelijk in die zin dat ik op wetenschappelijke basis in God geloof. En wat de drie broedergodsdiensten betreft. Ze hebben alle drie dezelfde bron.
Uitverkoren heeft door de loop der eeuwen ook een andere betekenis gekregen. Voor mij persoonlijk betekent het dat elk mens een opdracht heeft in deze wereld en het aan hem/haar is om daar mee aan de slag te gaan. De profeten zijn duidelijk: ook de volkeren hebben een opdracht. De wapens om te smeden tot ploegijzers. Het recht van de vreemdeling mag niet gebogen worden; de weduwe en de wees zult gij niet onderdrukken. De Torah is Gods onderwijzing en dat is dan ook een doorlopend leerproces in ethisch verantwoord handelen. En of godsdienst wel, of niet wetenschappelijk is. Ik lig er eerlijk gezegd niet van wakker. Uitverkoren of niet, aan onze daden maken wij mensen ons aan elkaar en de wereld bekend.
De uitverkiezing van de één boven de ander (=egocentrisch denken), leidt ons af van het belangrijkste issue: Het leefbaar houden van onze gezamenlijke aarde, de basis voor ons àller bestaan.
Daar heb je helemaal gelijk mee, Louise. Maar dan moet je ook wel de moed opbrengen, de consequentie uit deze mooie wens te trekken:
Hetzij de atheïstische variant: het concept ‘uitverkoren volk’ is daarom verwerpelijk.
Hetzij de theïstische variant: God kan het concept ‘uitverkoren volk’ nooit zo bedoeld hebben.
Nee, Joop, dit is niet de manier van debatteren. We gaan niks verwerpelijk vinden. Ik daag je graag uit om de verschillen te verbinden.
Bij dat koppelen moet ik denken aan duivenmelkers Joop, die een bepaalde doffer bij een veelbelovende duivin zetten, voor het gewenste nageslacht. Maar bij een monotheïsme is er geen sprake van koppeling, maar van een groep mensen die zich richten in gebed en geloof (en aanspraken op gebied??) naar een opperwezen, zoals door hun verre voorouders zo gedacht, en in een heilig boek gelegitimeerd. Het gaat natuurlijk wel over eeuwen, zelfs millennia her. Maar als je kijkt naar het Servische conflict (wie heeft aanspraak op welk territorium, en wie bemoeit zich daarmee), is dat tijdsbestek ondergeschikt.
Je redeneert in de verkeerde richting, Dirk.
Het is niet een groep mensen die zich richten naar een opperwezen.
Maar om een Opperwezen die om Hem moverende redenen zich op en tot een groep mensen richt.
Dit alles volgens de mythe uiteraard. Maar de psychologie werkt wel zo: wie gelooft in eogen uitverkorenheid, is al half uitverkoren.
Maar mythes zijn heel belangrijk, heb ik van Yuval Harari geleerd, als je niet meer in eigen uitverkorenheid gelooft, verzink ik je in depressiviteit, dus, inderdaad, het is Top Down, en niet Down Up, in zulke zaken dan (niet in persoonlijke relaties natuurlijk)
Joop:
Bouw maar vast een grote boot
Voor de mondiale watersnood.
Kies alle dieren, twee bij twee,
Maar neem vooral geen mensen mee.
Hopelijk doet het boek zijn werking in de PKN , bij de gereformeerde binnen- en buitenverbanders, evangelicalen enz. voor zover ze maar blijven worstelen met de vraag wat ‘Israel’ is.
Het mag niet alleen met de kerk te maken hebben, begrijp ik, want dan zou er sprake zijn van ‘vervangingstheologie’, ‘anti-judaisme’ of nog veel erger. Maar, als je hier niet nog meer schoon schip maakt, moet je wel uitkomen bij een of andere vorm van vereenzelviging met de verstatelijking van het Jodendom, en anders de verstatelijking van het Christendom, of onhoudbare zelfverzonnen semi-exclusieve combinaties. Als ik de oer-protestantse Segers en Buma hoor praten over hun ‘joods-christelijke samenleving’, een echte gotspe mijns inziens waar geen jood op zit te wachten en die pas ergens in de jaren ’80 is bedacht, raak ik als katholiek theoloog die hecht aan een veel bredere interreligieuze dialoog helemaal het spoor bijster. In Vaticanum II werd weliswaar uitgegaan van een anamnese die terugvoert op het Jodendom, natuurlijk ! Maar er werden in Nostra Aetate vervolgens rondom dat narratief cirkels getrokken naar de toekomst, waarin jodendom, christendom. islam, andere religies en tenslotte de hele mensheid werden meegenomen in Gods ‘menselijkheid’, omdat (en dat blijft een christelijke oer-visie) eigenlijk de hele mensheid is uitverkoren. We kunnen God hier in het Westen daar alleen maar slecht in bijhouden, lijkt het wel. In de jaren ’90 is daartoe wel een poging gedaan door door de geleerde Jacques Dupuis SJ, die zijn inspiratie voor de Goddelijke openbaring voor alle mensen zocht en die ook meende te vinden onder hindoe’s. Nou ja, Brueggemann deed en doet heel goed werk in eigen kring – het is een heel helder boek – maar ik moet bekennen dat ik nooit echt met zijn probleem heb geworsteld. Ik wens de protestantse kerken niettemin toe dat hij er de ‘Kuitert’ mag zijn als het gaat om de dringende deconstructie van hun merkwaardige leerstuk van de ‘onopgeefbare verbondenheid met het volk van Israel’ . Joodse staat, Joodse volk(eren), joodse religie, Joods land? Zeg het, maar ze zijn allemaal net zo aan herziening toe als Christelijke of Islamistische staten. Maar, zeg ik erbij: wel in de ene universele God blijven geloven en in de joodse profeten Jezus en Paulus die al ‘onopgeefbaar’ kozen voor heel de mensheid.
Gied: en dat is nu juist wat Buma en Segers bedoelen met dat joods-christelijk, dat ene universele voor de hele mensheid, zoals bedoeld door Jezus en Paulus. Ik zie het steeds meer als een onhoudbaar ideaal (als kind kreeg ik niets anders mee in mijn opvoeding als dat -uitverkoren volk Gods onderweg-, ik vrees dat dat nog lang niet weggeebt is bij de meeste mensen, ook niet bij Brueggemann dus, nu ook dus al bij christelijke Nigerianen, begrijp ik van het artikel).
Gied heeft het over een gewenste “toekomst, waarin jodendom, christendom. islam, andere religies en tenslotte de hele mensheid werden meegenomen in Gods ‘menselijkheid’, omdat eigenlijk de hele mensheid is uitverkoren.”
Eigenlijk nogal brutaal want al die religies en de mensheid (kennelijk zonder religie) hebben er helemaal niet om gevraagd, meegenomen te worden.
Geef mij dan maar die eerlijke worsteling van de bevindelijke christenen over het concept ‘uitverkiezing’. Natuurlijk ook onterecht want God is met zoiets nooit bezig (geweest) maar wel eerlijk religieus getob.