Uitgaande van het gegeven dat in onze moderne maatschappij steeds minder mensen zingeving zoeken in het geloof, neemt Bod ons mee op een tour rond de wereld en door verschillende culturen. Het aantal zingevingsvormen blijkt veel groter te zijn dan je had gedacht.
Nu is het wel zo dat met de bril die Bod opzet bijna alles een zingevingscomponent krijgt. Hij onderscheidt maar liefst 180 zingevingsvormen. Van het streven naar ‘onsterfelijkheid’ tot het streven naar ‘zingeving waar geen zingeving mogelijk is’.
Voor de auteur is er veel meer zingeving dan alleen die je in de religies, rituelen en levensbeschouwingen van de wereld vindt. Ook ons sociale handelen, het helpen van mensen, het streven naar een duurzame wereld of het uitoefenen van een hobby, zijn voorbeelden van zingevingsvormen. Hij plaatst ze allemaal in een overzicht en categoriseert ze in altruïstische, egoïstische, korte termijn en lange termijn vormen.
Een handige tool voor wie op zoek is naar een passende zingevingsvorm, maar eerlijk gezegd komt een dergelijk overzicht en de onderliggende benadering ook wat potsierlijk over. Alsof het leven zo in elkaar zit dat je aan de keukentafel je zingevingspalet bij elkaar puzzelt.
De auteur zelf lijkt daar van uit te gaan, getuige zijn slotparagraaf ‘daarom ben ik hier’, als antwoord op de vraag van de titel van zijn boek: “De keuze voor een zingevingspalet is een van de belangrijkste keuzes in ons leven: het is niet alleen bepalend voor wie we zijn en hoe we handelen, een ‘goede’ keuze voorkomt ook een leven zonder zin of doel.” Ja, het levert zelfs een evolutionair voordeel op, want “… mensen met concrete zingevingsdoelen (zijn) aantrekkelijker, zeker als ze deze doelen tot een coherent levensverhaal weten te integreren. Zulke mensen hebben een langer en gezonder leven waardoor ze een grotere kans hebben zich voort te planten” (206/7).
Bod put uit antropologisch onderzoek en maakt af en toe filosofische uitstapjes, waarbij hij verder kijkt dan alleen het westerse perspectief. Yoruba-filosoof Orunmila – de Socrates van Afrika – wordt regelmatig aangehaald, maar ook Aziatische stemmen, zoals Confucius, en de bronnen van hindoeïstische wijsheid, komen aan bod. Wereldwijd is er veel te vinden dat kan helpen bij de oriëntatie op je eigen zingeving.
Uiteindelijk is dat het belangrijkste advies van de hoogleraar. Bewust bezig zijn met de vragen van zin en doel, vormen de beste garantie voor een betekenisvol leven.
Dat kun je niet uit een boekje halen. ‘Iedere stap die je zelf zet is meer waard dan de inzichten van anderen’, wist Lao Tse al. Maar dit boekje kan je wel helpen om die stap te gaan zetten.
Rens Bod. Waarom ben ik hier? Een kleine wereldgeschiedenis van zingeving. Prometheus Amsterdam 2023, 244 pag., €22,50.
