Kritiek op maatschappelijke of politieke ontwikkelingen in overdenkingen of publicaties werd al snel gezien als partijpolitiek. Ik kreeg te maken met misplaatste loyaliteiten (‘dominee, ik heb op u gestemd!’). Het was kortom een vrij ongelukkige keuze, vond ik zelf. Ik zou zelf niet meer als gemeentepredikant op een kandidatenlijst staan. Andere predikanten hebben daar minder moeite mee. Ik schreef een boek over het onderwerp, Het vrije woord. Theologen en opiniemakers in domineesland. In het boek interviewde ik tien theologen die actief zijn in de politiek. Het kostte mij geen moeite om theologen te vinden die actief zijn in de PvdA of (aan de linkerflank van de) christelijke partijen. Bij D66 en Groen Links zijn ze ook te vinden. Alleen bij de VVD zijn ze niet aanwezig. Althans, niet openlijk. Ik ken collega’s die op de VVD stemmen, zelfs lid van de partij zijn, maar daarvoor niet uit willen komen. Blijkbaar is dat een taboe in kerkelijk Nederland. Je kunt niet voor de kerk werken en op de VVD stemmen. Aan de andere kant is het bon ton om op een linkse partij te stemmen, dat past bij de progressieve en sociale boodschap van Jezus (al zou je ook kunnen stellen dat liberalisme en christendom bij elkaar passen). De kerk in Nederland is kortom een linkse kerk.
Hoe anders is het in Engeland. Hier zijn van oudsher de banden sterk tussen de Church of England en de Conservatieve partij. De kerk hoort in Engeland bij het establishment, predikanten zijn vaker dan gemiddeld van goede komaf, en in een klassenmaatschappij als de Engelse kom je dan terecht bij een rechtse conservatieve partij. De Church of England wordt soms ‘the Conservative party at prayer’ genoemd, om de hechte banden tussen beide te benadrukken. Natuurlijk zijn er ook theologen actief binnen de liberale en de socialistische partij, maar deze zijn in de minderheid. Andersom benadrukt de Conservatieve partij graag dat de banden met de Church of England innig zijn, en regelmatig spreken de leiders van de partij hun waardering uit voor geloof en kerk.
In zowel Nederland als Engeland wordt de kerk verbonden aan een bepaalde politieke richting. Zou dat anders kunnen? Ik denk dat dat wenselijk is. Het zou de kerk bevrijden van een vooroordeel, dat in de praktijk ook nog vaak blijkt te kloppen. Het zou de deuren van kerken wijder openen naar groepen die zich door het vooroordeel en hun eigen ervaringen hebben vervreemd van de kerk. Om zover te komen is het aan kerken om zich niet meer eenzijdig en op enkele issues in het maatschappelijke debat te richten, en heel voorzichtig te zijn met het innemen van een standpunt. Tenzij er een grens wordt overschreden en het tijd is om een eigen geluid te laten horen. Aan theologen om te onderscheiden wanneer het er op aankomt.