Religie bevat alle ingrediënten om mensen te motiveren tot het goede. Maar ook tot felle onverdraagzaamheid en hemeltergend terrorisme. Theologen zeggen daarom wel eens, dat religie ‘spelen met vuur’ is: je kunt je er aan warmen, maar het is ook levensgevaarlijk.
Invloedrijke terrorismedeskundigen zien het anders. Volgens hen worden terroristen gemotiveerd en getriggerd door diverse factoren – zoals armoede, discriminatie, adolescentie en sensatiedrang, maar niet door religie. Zelfs niet de jihadisten die zich expliciet beroepen op hun religie.
Overheden nemen deze wetenschappelijke visie over om beleid te ontwikkelen tegen radicalisering en terrorisme. In dat beleid is geen of nauwelijks aandacht voor religie als mogelijke oorzaak van polarisatie, radicalisering en terrorisme. Met als gevolg dat de religieuze kweekvijver waaruit jihadisten hun nieuwe rekruten kunnen vissen vol blijft stromen.
Invloedrijke wetenschappelijke analyses van radicalisering gebruiken een fictieve versie van religie waarin wezenlijke aspecten van religie ontbreken.
Invloedrijke wetenschappelijke analyses van radicalisering gebruiken een fictieve versie van religie, waarin wezenlijke aspecten van religie ontbreken. Verdwenen aspecten zijn bijvoorbeeld, dat religie een visie biedt op hoe de werkelijkheid echt is en op hoe die zou moeten zijn. Dat religie mensen een interpretatiekader geeft voor de werkelijkheid en hun plaats daarin. Dat religie mensen richt op een grotere, overstijgende werkelijkheid, waarvan gelovigen zich afhankelijk voelen. Dat religieuze gevoelens en overtuigingen diep verankerd kunnen zijn in mensen en dikwijls aan de oppervlakte komen in de scheuren van het bestaan en op scharniermomenten in een mensenleven.
Wat overblijft is een verzonnen vorm van religie. Hoe die ‘religie’ eruit ziet, blijkt bijvoorbeeld uit het werk van de invloedrijke Amerikaanse onderzoeker Marc Sageman. Volgens hem worden jihadisten gemotiveerd door sensatie en roem, niet door religie en al helemaal niet door de islam. Sageman legt uit: harde uitspraken van radicale moslims over joden en christenen zijn geen religieuze, maar politieke uitspraken. Bovendien hebben jihadisten nauwelijks kennis van de islam en verkondigt de islam vrede, net zoals andere religies.
Zo kan ik het ook: je verzint een definitie van religie, die religie beperkt tot vredelievendheid, niet-politieke uitspraken en kennis van een bepaalde doctrine, en religie verdwijnt als sneeuw voor de zon uit je analyse van oorzaken van terrorisme.
Ook in Nederland is het standpunt populair dat we niet moeten kijken naar religie, maar naar ‘wat mensen werkelijk beweegt’. Alsof religie mensen niet werkelijk beweegt. Zo zou een recent onderzoek naar de achtergronden van diverse Nederlandse Syrië-gangers uitwijzen dat zij niet werkelijk werden gemotiveerd door religie. Merkwaardig genoeg blijkt uit alle achterliggende levensverhalen in dit onderzoek dat zij religieus waren en zich tijdens hun radicaliseringsproces op verschillende manieren hebben ingelaten met het radicale salafisme. De onderzoekers hebben in hun analyse van de levensverhalen de factor religie er simpelweg uitgefilterd.
Terrorismedeskundigen hebben besloten dat religie iets anders is dan de religie die miljoenen mensen al eeuwenlang beleven en doorgeven.
Terrorismedeskundigen hebben besloten dat religie iets anders is dan de religie die miljoenen mensen al eeuwenlang beleven en doorgeven. Ze hebben een te beperkte opvatting van religie verzonnen die ook is doorgesijpeld naar overheidsbeleid.
Toen NRC onlangs de groeiende invloed van het salafisme in Amsterdam aan het licht bracht, gaf de gemeente Amsterdam aan dat deze ontwikkeling ‘al langer de nadrukkelijke aandacht van de burgemeester’ heeft. Maar uit beleidsstukken van de gemeente blijkt dat de gemeente op basis van dubieuze wetenschappelijke conclusies heeft besloten dat religie geen echte oorzaak van radicalisering is. De gemeente wil radicalisering daarom aanpakken door meisjes te ‘empoweren’ en jongens te laten sporten, maar zegt niets over een aanpak van antidemocratische en onverdraagzame salafisten.
In de levensverhalen van veel jihadisten speelt religie wel degelijk een rol. Er is beter empirisch onderzoek nodig om te bezien hoe die invloed er precies uitziet. En een kritischer houding van de overheid jegens een groeiende groep salafisten die onverdraagzaamheid en ambivalentie ten aanzien van de gewelddadige jihad theologisch motiveren en legitimeren. Aandacht voor religie in radicaliseringsprocessen betekent nadrukkelijk niet, dat religie de enige oorzaak is van radicalisering. Of dat de islam, of religie in het algemeen, kwaadaardig is. Religie is spelen met vuur. Zolang we de gevaarlijke kanten van het vuur niet onder ogen zien, doet dat vuur al het overheidsbeleid tegen radicalisering en terrorisme in rook opgaan.
Is religie als zodanig of in het algemeen gevaarlijk? Volgens mij moet veel nauwkeuriger worden geanalyseerd, wat een bepaalde religie gelooft en belijdt.
Het christelijk geloof heeft wel degelijk een opvatting hoe de wereld zou moeten zijn en hoe die is. En dat er een groot verschil tussen beide is. Tegelijk is er het besef, dat niet op het eindoordeel op de jongste dag mag worden vooruitgelopen. Jezus legde uit, dat tarwe en onkruid tegelijk moeten opgroeien, omdat er anders bij het wieden gemakkelijk fouten kunnen worden gemaakt.
Het koninkrijk van Jezus Christus is niet van deze wereld, al hebben christenen dat niet altijd begrepen en toegepast. Denk aan de kruistochten, de Inquisitie, het geweld tijdens de kolonisatie. Maar dit extremisme is strijdig met de leer van Jezus en van de apostelen. Het christelijk geloof heeft zodoende een sterk autocorrigerend karakter. Dat blijkt ook uit het feit, dat de Bijbel (Oude en Nieuwe Testament) de fouten en zonden van geloofshelden als Abraham, David, Petrus benoemt en veroordeelt.
In de Islam is dat geheel anders. Van de mens Mohammed mag niets kwaads gezegd worden.
Daarmee is niet gezegd, dat Moslims geweld goedkeuren, laat staan toepassen. Integendeel, de meeste Moslims vinden geweld ook afschuwelijk.
Maar de Islam als zodanig en de Koran hebben geen krachtig en effectief weerwoord op wandaden, die door ISIS en Boko Haram worden gepleegd.
Moeten we niet nauwkeuriger de inhoud van de onderscheiden religies bestuderen in plaats van alle religie op één hoop te gooien?
Ergens wel een mooie parabel, van die tarwe en het onkruid, maar als agronoom heb ik toch ernstige twijfels (al vind ik niet dat je als gewoon mens, al of niet gelovig, tezeer op technische details moet ingaan). Als je onkruid zijn gang laat gaan, in je (moes)tuin, rijst- , bieten- of aardappelveld (betekende vroeger 2 of 3x intensief schoffelen of anderszins wieden, nu vaak herbiciden), dan krijgt dat onkruid altijd de overhand en oogst je heel weinig, of helemaal niets.
Zonder enige uitleg wordt salafisme als slecht neergezet. Ik betwijfel of de schrijver weet waar hij het over heeft. Het lijkt erop dat hij dat een acceptabel dogma vindt, maar dat is het niet.
Mij uit het hart gegrepen, Arton.
Dank.
Ik denk niet dat Jezus zoiets als ‘de godsdienst christendom’ op het oog heeft gehad. Ook zijn eigen ‘jodendom’ als religie bracht hij terug tot de kern – die voorbij de religie ligt!
In een column over de islam gaf ik aan ‘dat religies het virus van waarheidsclaim en verabsolutering in zich dragen, wat kan ontaarden in dwang en agressie. Er is geen religie die daaraan ontkomt, ook de op het oog meest vreedzame niet.’
De grote fout van de religie is dat de mens zich een god geschapen heeft naar zijn beeld en gelijkenis en daarmee God van diens troon heeft gegooid en het zelf wel allemaal bepaalt. Dan heeft natuurlijk degene die de meeste macht heeft het gelijk aan zijn kant en de waarheid op zak. Dat de wereld er wel eens anders zou kunnen uitzien wanneer de mens zou erkennen dat niemand de waarheid op zak heeft en er dus geen enkele reden is om wie dan ook trachten te bekeren tot de waarheid, noch goedschiks, noch kwaadschiks. Als we in iedereen die we tegenkomen het beeld van God herkennen en erkennen, zou de wereld er een heel stuk beter uitzien en hoeven we niemand meer om zeep te helpen om op die wijze God te behagen. Alleen een afgod roept zijn dienaars op tot moorden. Elke godheid die zich verheugt in een mensenoffer is een afgod. ook wanneer deze afgod de naam draagt: de Eeuwige, God, dan wel Allah. Of wij in God geloven of in een afgod, blijkt uit onze daden.
Je snapt toch wel dat dat utopisch is Binjamin? Niemand de waarheid in pacht? De wetenschap claimt dat wel, en met goed recht (het zou er uit zien in de medische, technische, agrarische etc wereld als het niet zo was). In de politiek ligt het anders, anders zouden we zonder partijen en formateur kunnen. De grap van religies is natuurlijk dat je je gelijk niet eens meer hoeft aan te tonen of te bewijzen, je hebt het gewoon, van Hogerhand, via de H. Geest, een Boek (van Mormon bijv.), of anderszins.
Utopisch? We zijn in elk geval toch al zover dat steeds meer in Godgelovigen, niet meer ervan overtuigd zijn dat ‘verkeerd’ gelovigen niet meer naar de hel gaan. Dat van deze groep er ook steeds minder zijn die vinden dat de ander bekeerd moet worden. Dat mensen met een niet blanke huidskleur toch ook net mensen zijn. Ook homo’s worden toch ook door steeds minder in God gelovigen beschouwd als ziek en zondig. Voor mij persoonlijk is in God geloven ook: niet alleen vastklampen aan menselijke logica en hopen tegen beter weten in.
Het betekent onvermijdelijk ook dat religies minder belangrijk worden, een ondergeschikte rol gaan spelen (ietsisme), of helemaal geen meer. Erg??
Wanneer religie mensen niet meer kan stimuleren om een wereld te scheppen waar het goed wonen is voor al wat leeft, wat is dan inderdaad nog haar betekenis? Wanneer religie een weg is die de mens wijst naar de hemel en tracht te voorkomen dat de mens afglijdt naar de hel dan kan ik persoonlijk daar in elk geval niks mee. Wanneer je het mij persoonlijk vraagt zouden synagoges, kerken en moskeeen zich eensgezind dienen in te zetten voor een betere wereld. Als je teveel met God en de hemel bezig bent, sla je wat mij betreft, de plank helemaal mis. Het gaat concreet om de wereld waarin wij leven.
Ik ben ook wel benieuwd in welke vorm religies/levensbeschouwingen zich zullen evolueren en er pakweg over 100 jaar uit zullen zien (ze gaan al 1000 tot 2500 jr mee nu). Ik vrees wel dat de kerkse vormen en rituelen (die ik nog net in volle glorie heb meegemaakt in mijn vroege jeugd, ook vaak al meer dan 1000 jr onveranderd) hun langste tijd gehad hebben.
Meng me graag in de discussie. Ik ben een van die terrorismedeskundigen die zich afzet tegen de gedachte dat religie het primaire probleem is. Ik doe dat op basis van veldwerk in landen waar het vraagstuk grootschalig is. Nigeria, Pakistan, Somalie, dat soort plekken. Mijn ervaring is dat er altijd politieke vraagstukken ten grondslag liggen aan de onvrede die leidt tot politiek geweld. Die worden om verschillende redenen vertaald in religious termen. Onder meer omdat de religieuze omgeving de enige ruimte is waar politieke onvrede gearticuleerd kan worden. Maar ook omdat er bewust wordt gewerkt aan export van militante interpretaties van religieuze beginselen. Dat maakt het beeld dus diffuus. De schrijver heeft gelijk door te stellen dat religie de neiging heeft zaken absoluut te maken. Dat maakt het gesprek over de politieke grieven vervolgens lastig. De vraag naar oplossingen ligt voor de hand. Maar verdient nuancering. Want iemand uit een militant religieus frame krijgen is lastig. Maar het adresseren van politieke grieven kan wel degelijk voorkomen dat mensen die weg kiezen. Dat is aantoonbaar juist. Daarbij is het organiseren van een alternative ruimte om over zaken te spreken van belang. Tegelijkertijd is het nodig iets te doen aan de genoemde export van religieuze militantie. Zorg dat de discussie plaatsvindt waar die thuishoort, in de politieke arena. Ik bedoel dat op alle niveau’s. Niet uitsluitend in het parlement.