Religie, rationaliteit, het kwaad en vrouwenhaat met Neiman en Critchley

De filmfragmenten gaven veel te denken. Von Trier’s Antichrist (2009) was de eerste film. De vraag werd gesteld door Markha Valenta, interdisciplinair wetenschapper aan de Radboud Universiteit. Als de hoofdpersoon zich overgeeft, wordt de film erg gewelddadig. “Als we ons overgeven aan een kracht die groter is dan wij, hoe kunnen we dan het verschil tussen goed en kwaad kennen?” En wat is de rol van rationaliteit?

Volgens Critchley, hoogleraar Filosofie aan The New School University in New York en aan de School of Humanities van Tilburg University, stellen films vragen. Volgens hem moet er een balans zijn tussen rede en geloof. Hij haalde Immanuel Kant aan: “Geloof zonder rede is blind, maar rede zonder geloof is leeg.” Neiman, directeur van het Einstein Forum, stelde dat, als Kant te moeilijk of te lang is, Voltaire’s Candide een hele goede vervanging is wat betreft verlichtingsideeën.

Cees Lijenhorst, universitair hoofddocent Geschiedenis van de filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, liet een fragment zien uit Der Untergang (Hirschbiegel, 2004). Dat was aanleiding tot een diepgaand gesprek over hoe we met het begrip ‘het kwaad’ kunnen omgaan en hoe we de Sjoa moeten weergeven. Volgens Neiman wordt Hitler gebruikt als de boeman en wordt hij in veel gevallen aangehaald door mensen die niet veel weten over de Tweede Wereldoorlog. Critchley vroeg zich af wanneer de weergave plat wordt. Hij zag een dilemma: het verabsoluteren van de Sjoa heeft het gevaar in zich heeft dat andere genocides uit het oog verdwijnen, maar het relativeren ervan is ook gevaarlijk.

Evert van der Zweerde, hoogleraar Politieke filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en wetenschappelijk directeur van het Centrum voor Ethiek, liet een fragment zien uit Code inconnu (Haneke, 2000). Dit was aanleiding tot een gesprek over de rol van mannen en vrouwen. Critchley haalde een dichter aan, Tony Harrison: “Vrouwen hebben vaak geen idee hoezeer mannen hen haten”. Neiman vulde dat aan met het idee dat vrouwen geen idee hebben hoezeer mannen hen vrezen, maar dat mannen helemaal nooit weten hoezeer vrouwen hen vrezen.

In de grote hoeveelheid onderwerpen die werd behandeld was het moeilijk een rode lijn te vinden. Neiman en Critchley waren het voor het grootste deel met elkaar eens maar konden elkaar op punten wel aanvullen. De grootheid van de onderwerpen die werden aangesneden (religie, rationaliteit, het kwaad en misogenie) paste natuurlijk niet in een bijeenkomst van twee uur. Het format, waarin vanuit filmfragmenten een vraag wordt gesteld, was heel aansprekend. Al met al was het een zeer boeiende avond, al had een deel van het publiek liever een wat feller debat tussen Neiman en Critchley gezien. Ze waren inderdaad behoorlijk hoffelijk naar elkaar.

Neiman is voor Nieuwwij.nl geïnterviewd door Lisette Thooft. Meer informatie is te vinden op haar website. Meer informatie over Critchley is te vinden op de website van de European Graduate School.