“(Religie)journalist: gebruik je verbeelding!”

Wat is religiejournalistiek?

“De vraag die daaraan vooraf gaat is: wat is religie? Ik hanteer de definitie dat religie vorm, waarde en richting geeft aan het menselijk bestaan. De Grote Vragen komen aan bod: Hoe moeten we leven? Wie zijn wij? Wat is waar en goed? Wat mag ik hopen? Hoe moet ik handelen? Het gaat dan ook over zingeving en ethische reflectie. Deze twee polen zijn daarmee het domein van de religiejournalistiek. Wel met het venster op de wereld, want hier lijkt religie er soms niet toe te doen, op wereldniveau is religie booming business. Europa is wat dat betreft een klein eiland omgeven door een zee van religies. En het interessante is dat we door de migratie in een global village leven en dus ook hier in Nederland een grote diversiteit aan religieuze stromingen herbergen. Als reli-journalist heb je never a dull moment, zolang je maar oprecht nieuwsgierig bent.”

Is er toekomst voor religiejournalisten?

“Zeker, mits je naast kennis van religie en grote nieuwsgierigheid bent toegerust met een flinke dosis creativiteit en ambitie. Wel is het misschien handig om jezelf niet als ‘religiejournalist’ op de kaart te zetten. En om de wijde (journalistieke) wereld in te trekken, in plaats van je te verschansen in een uit de verzuiling voortkomende enclave. Niet alleen met het oog op de toekomst, maar ook omdat je daar belangrijk werk staat te doen. Dus infiltreer in andere redacties, zet daar een aantal zaken goed op de agenda. Uiteindelijk moet je ook je eigen mogelijkheden mede creëren. Als je alleen maar uitgaat van de status quo en denkt dat alles achteruit gaat, ja, dan is dat ook zo. Dat wordt een self fulfilling prophecy. De dood van religiejournalistiek is natuurlijk overdreven. Religie zelf is immers onuitroeibaar. En je hoeft echt niet te geloven om te zien dat religie wereldwijd een factor van betekenis is. Over de 21e eeuw wordt juist gezegd dat het de eeuw van de religie is. Als reli-journalist is er dus zeker werk aan de winkel.”

Wat maakt een religiejournalist goed?

“Reli-journalisten dienen als eerste kennis van zaken te hebben: je moet immers de dingen binnen een context weten te plaatsen. Maar net zo belangrijk vind ik dat je mensen weet te inspireren. Dat doe je denk ik door een goede verspieder te zijn van het religieuze landschap; door je voelsprieten uit te zetten en te zien wat er leeft en waar mensen mee bezig zijn en daarop te anticiperen, hetzij door scherpe analyses, hetzij door duiding. Daarbij ben je eindeloos nieuwsgierig en probeer je de ander te begrijpen. Empathie dus. En dat is iets anders dan het eens te zijn. Inspirerende journalisten die tegenwicht bieden aan de waan van de dag die veel media beheerst, dat is volgens mij hard nodig.”

Religiejournalistiek is dus ook iets idealistisch?

“Ik vind van wel ja. Wim Wenders, een Duitse filmmaker, zei eens over die negatieve berichtgeving: ‘Als je de mensen andere beelden laat zien, zijn ze misschien in staat hun geloof in het leven terug te krijgen. Want nu zien ze alleen afschuwelijke beelden die angst oproepen’. Dat wil niet zeggen dat je de slechtheid niet meer aankaart. Ik ben niet zo’n idealist die op een roze wolk zit. Maar taal creëert ook een werkelijkheid.
Het betekent dat je tegenwicht biedt en hoopvol bent. Dat is volgens mij niet iets dat alleen voorbehouden is aan religiejournalisten, maar aan alle journalisten. Met cynisme komen we er niet.”

Wat drijft u tot dit idealisme?

“Een uitspraak van Blaise Pascal verwoordt het mooi: ‘De verbeelding bepaalt alles; zij creëert schoonheid, gerechtigheid en geluk, waar alles in het leven om draait’. Voor mij gaat het ook, net als bij Pascal, over de verbeeldingskracht van religie. Verbeelding is niet het tegenovergestelde van de werkelijkheid, maar een manier om de realiteit te transformeren en te vernieuwen. Denk maar aan Gerard Reve: ‘Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?’ Het goede leven voor allen dichterbij helpen brengen, dat is mijn drijfveer.”  

Naar aanleiding van mijn vorige artikel werd er discussie gevoerd over wat een religiejournalist kwalitatief goed maakt: een theologische opleiding of een religiewetenschappelijke opleiding. U bent zelf theologisch geschoold. Hoe kijkt u aan tegen deze tweedeling?

“Misschien als ik nu zou mogen kiezen tussen theologie of religiewetenschappen dat ik dan voor religiewetenschappen zou kiezen. Theologie-opleidingen zouden zich, net zoals ieder ander vakgebied, steeds opnieuw moeten afvragen: hoe zijn wij in deze tijd relevant? Sommige theologische opleidingen hebben moeite om hun blik naar buiten te richten en blijven steken in hun eigen binnenkerkelijke wereld. Dat is uiteraard problematisch als je journalist bent. Wat ik ook zou kiezen: ik blijf iemand die geworteld is binnen een christelijke traditie, daar veel van afweet, maar ook erg geïnteresseerd is in andere levensbeschouwelijke tradities en daar met een open blik naar kijkt. Ik zou geen scheidslijn willen trekken tussen reli-journalisten met een theologie-opleiding en reli-journalisten met een religiewetenschappelijke opleiding. Het hangt altijd van de persoon af. Voor beide geldt dat je steeds de vraag moet blijven stellen: hoe blijf je relevant? Zoals ik al zei: wees een goede verspieder, zet je voelsprieten uit, observeer wat er gaande is, anticipeer daarop en wijk als het even kan af van de gebaande paden. Wat ik bijvoorbeeld echt mis in Nederland is religiejournalistiek die over onze grens heen kijkt en nieuwe trends en ontwikkelingen signaleert wereldwijd. Je kunt denken: zit men daar wel op te wachten en is dat niet heel duur – maar dan ben je niet creatief bezig. Ga een coproductie aan met een goede buitenlandse krant, Die Zeit bijvoorbeeld. Of werk met buitenlandse correspondenten.”

Voor welke uitdagingen wordt u als religiejournalist gesteld?

“Dat zijn er heel wat. Er heerst religieus analfabetisme, dat de uitdaging en taak met zich meebrengt om kennis over te dragen. Ook is er sprake van religiestress, zowel bij gelovigen als ongelovigen. De grote opgave is dan om de juiste vragen te stellen: wat kan religie betekenen voor het maatschappelijk vertrouwen van mensen, en voor hun politieke en maatschappelijke betrokkenheid? Wanneer is er sprake van onwenselijke of bedreigende vormen van religieus gedrag? Inherent aan religie is dat het verenigt, maar ook verdeelt. De grootste uitdaging van onze tijd is, hoe we, ondanks alle culturele-en religieuze verschillen, kunnen bijdragen aan een samenleving waar het goed leven is voor iedereen. Dat vergt nuance en geen olie op het vuur, zoals maar al te vaak in het islamdebat. En ten slotte ligt er nog de uitdaging om uit de verzuilde bolwerken te komen.”

Wat vindt u van deze opmerkingen van Frank Bosman over Nieuwwij in het interview van vorige week: “Ik denk niet dat Nieuwwij voldoende massa kan genereren om een langlopend succes te zijn. Ik denk dat het wat teveel blijft in een groep die toch wel geïnteresseerd is, ook op intellectueel niveau, in het verschijnsel religie. Het is veel bonding, terwijl ze juist heel graag aan bridging willen doen: de mensen die door Nieuwwij verbonden worden, die waren al verbonden”?

“Nieuwwij.nl is volop bezig met de uitdagingen die ik zonet noemde en staat daarmee met beide benen in onze huidige realiteit. De samenleving is het huis dat we samen bouwen: joden, christenen, moslims, hindoes, boeddhisten en humanisten. Daarbij hebben we als website, in vergelijking met de printmedia, al de omslag gemaakt. Dus voorlopig zie ik een toekomst voor Nieuwwij.nl. Wat het extra leuk maakt: het is ook nog eens een kweekvijver voor aanstormend religiejournalistiek talent uit alle levensbeschouwelijke achtergronden!”

Het is gek genoeg de eerste keer dat nieuwe media ter sprake komen in deze reeks. Hoe zit het nou: luidt nieuwe media het einde in van het journalistieke vak of liggen daar juist kansen? Volgende keer een interview met Eric van den Berg, specialist nieuwe media.