Onlangs viel mijn oog op een groot aantal reacties op een YouTube-filmpje. Het waren reacties in de trant van: “Nadat ik dit gezien had, heb ik de hele dag mijn mobiele telefoon niet meer aangeraakt”. Het filmpje bleek een aaneenschakeling te zijn van situaties waarin mensen niet om zich heen kijken maar de blik uitsluitend gericht hebben op het schermpje van hun mobiele telefoon. Wat er om hen heen gebeurt, zien ze niet.
Dat beeld kwam mij zéér bekend voor! Waar je ook bent in Hong Kong, je bent altijd omgeven door grote aantallen mensen van wie het overgrote deel naar het beeldscherm van haar of zijn telefoon tuurt. In de metro valt het extra op. Niet voor niets wordt er in de metro omgeroepen: “Don’t keep your eye only on your mobile phone”. Iedereen, van heel jong tot heel oud, is met die telefoon bezig, leest of text (ook in karakters, je weet niet wat je ziet!) of speelt spelletjes.
Het meest indringende schermpjes-moment tot nu toe was ongetwijfeld 1 januari 2014, om 00.00 uur. Samen met zo’n 400.000 andere Hongkongers bevonden wij ons aan Victoria Harbour, waar we de laatste seconden van 2013 aftelden. Maar om 00.00 uur, geen euforisch gejoel of elkaar in de armen vallen, geen algemeen “Xinnian Hao” of “Happy New Year” geroep, het was gewoon doodstil. Op de achtergrond was er alleen het geluid van het uiteenspattend vuurwerk dat precies 8 minuten zou duren. Iedereen stond met uitgestrekte arm te fotograferen en te filmen, maar sprak geen woord en zag niets anders dan dat scherm.
Misschien dat het uitblijven van de ons bekende euforie en goede wensen te verklaren valt uit het feit dat voor de meeste mensen hier, dit nieuw jaar niet het échte is. Dit is niet meer dan een beleefd knikje in de richting van de Westerse wereld. Het echte nieuwjaar is het Chinese Nieuwjaar (Chinese New Year, CNY). Dat begint dit jaar op 31 januari en het wordt een jaar van het paard. Omdat de datum bepaald wordt door de stand van de maan, valt CNY ieder jaar op een andere dag. Ook CNY begint met een vuurwerkshow in de haven, maar die duurt niet 8, maar 23 minuten. CNY is het grootste feest dat in China gevierd wordt. Het duurt dit jaar officieel tot 14 februari, dan valt het lentefestival. CNY kent vele, eeuwenoude tradities. Zo moet voor nieuwjaarsdag het huis van boven tot onder gebezemd worden. Met een harde bezem. Om daarmee alle ongeluk het huis uit te zwiepen. Huizen worden versierd om geluk aan te trekken, met veel rood en goud. De eerste dag van het nieuwe jaar mogen er geen messen of andere scherpe voorwerpen gebruikt worden, dat brengt ongeluk. De tweede dag is voor familiebezoek. De derde dag verjaagt knallend vuurwerk de kwade geesten en de vierde dag moeten alle bezems, stoffers en blikken weggeborgen worden omdat anders per ongeluk de goede geesten, die – na het wegjagen van de kwade geesten – het huis binnengekomen zijn, weer weggeveegd zouden kunnen worden. De hele periode eet men lange noedels – die een lang leven symboliseren en daarom niet gesneden mogen worden – en veel sinaasappels, want die brengen geluk, omdat de kleur van sinaasappels op goud lijkt.
Het is een intens gebeuren. En ik zou dan ook verwachten dat dit moment intens beleefd zal worden… en dus niet via een beeldscherm.
Toen ik mijn Hong Kongse buurvrouw eens vroeg wat zij nou vindt van dat turen op het schermpje van iPad of iPhone, had ze een verrassend antwoord. Volgens haar heeft het te maken met de algemeen toenemende individualisering én de wens om zoveel mogelijk zelf regie te houden over het leven. Helemaal niet vreemd natuurlijk, als je bedenkt dat verreweg de meeste mensen hier dicht op elkaar gepakt in kleine appartementen wonen. Dan heb je wel de behoefte je eigen privé-wereld te beschermen en je af te schermen van wat er om je heen gebeurt. Zelf de regie houden gaat steeds meer óók betekenen dat jij zelf bepaalt wanneer je iets beleeft. Je filmt of fotografeert het gebeuren, om het later, op een zelf gekozen moment, pas (of opnieuw) te beleven. Een soort persoonlijke uitzending-gemist, waar je je eigen ‘event’, belevenis, van kan maken.
Of je nou in Europa of in China zit, anno 2014 lijkt de behoefte om je af te schermen voor wat er gebeurt steeds groter te worden. Daardoor hebben we steeds minder oog voor wat er hier en nu gebeurt. Terwijl de buitenwereld en alles wat daarin gebeurt via (sociale) media met donderend geraas onze huizen binnenvalt, lijken we ons steeds meer af te sluiten. Door het afwijzen van wat van buiten komt, of door het alleen maar willen zien wát we zélf willen zien en wannéér we dat zelf willen zien. “Met mij gaat het goed, maar met de wereld niet”, is een duiding van deze tijden.
Allemaal heel begrijpelijk. Maar ook jammer. Want juist het beleven van het nu, het oog en oor hebben voor wat er om ons heen gebeurt, verder weg of dichterbij, kon wel eens het allergrootste ‘event’ blijken te zijn.
Hopelijk brengt het (C)NY ons allemaal goede momenten. Die we intens beleven.
Misschien moeten we maar flink met die harde bezems in de weer en het huis binnenstebuiten keren en helpt het om veel lange noedels en sinaasappels eten. Zodat we het kwaad wegjagen en het geluk onze kant opkomt en we onbevreesd en onbevangen onze ogen en oren voor onze omgeving en het hier en nu kunnen openen.
