Ondanks de goede bedoelingen, komt deze schuldbelijdenis niet alleen rijkelijk laat, het is vooral te gemakzuchtig en te vrijblijvend. Gemakzuchtig, omdat het altijd makkelijk is achteraf te oordelen. Het beeld van de protestantse kerk in de oorlogsjaren is nogal genuanceerd. De huidige PKN is ontstaan uit drie stromingen. De gereformeerde synode verbood haar leden al in de jaren dertig het lidmaatschap van de NSB en weerde hen van het avondmaal. De Nederlands Hervormde Kerk ging niet zo ver. Voor de luthersen, de derde stroming lag het nog gevoeliger, vanwege hun sterke oriëntatie op Duitsland.
In de oorlogsjaren zelf is door de kerken via kanselboodschappen stelling genomen. Niet krachtig genoeg? Teveel op eigen belang gericht en te weinig uitgesproken tegen de Jodenvervolging? Wellicht. Maar in veel eenvoudige protestantse gezinnen werden joodse onderduikers met gevaar voor eigen leven verborgen gehouden. Ligt de schuld van de nalatigheid dan bij de kerkleiding, bij de kerk als instituut? Het zal best wel, de vraag is of dat dusdanig verwijtbaar is dat we daar nu schuld over moeten belijden. Maar, als het de Joodse gemeenschap goed doet, waarom zouden we het dan laten?
Daar zit precies mijn tweede bezwaar. Schuld belijden is altijd één kant van de medaille. Oprecht berouw gaat gepaard met de vaste wil om je leven te beteren en concrete actie om daar gevolg aan te geven. Anders blijft het een vrijblijvend en loos gebaar.
Historische vergelijkingen gaan altijd mank. Maar toch. Als reactie op de Kristallnacht, verdubbelde de Nederlandse overheid de grenswacht, beducht voor een verdere instroom van Joodse vluchtelingen uit Nazi-Duitsland. Vandaag gebeurt hetzelfde aan de randen van ons Europese continent. Op Lesbos worden vluchtelingen onder minder dan erbarmelijke omstandigheden ondergebracht. Met actieve medewerking van Europese grenswachten worden vluchtelingen op zee terug gejaagd of bewust aan hun noodlot overgelaten.
Nu is het zo dat gelukkig allerlei individuele kerkmensen daartegen protesteren, net als heel veel anderen. Ook luiden kerken noodklokken, bieden ze petities aan, laten ze hun stem horen. Maar tot nu toe lukt het ons niet om de Nederlandse regering te bewegen 500 kwetsbare kinderen op te vangen, laat staan om mee te werken aan een ontmanteling van kamp Moria en het vormgeven van een humaan en rechtvaardig asielbeleid in Europa. We overtreden onze eigen wetten en laten het, met steun van christelijke politici in de coalitie, gebeuren.
Hoe zullen latere generaties over ons oordelen?
Schuld belijden kan een zeer krachtig instrument zijn. We doen het in de kerk iedere zondag. Maar als het daarbij blijft en het niet leidt tot een verandering in gedrag, stemgedrag, spreken en doen, dan wordt het een machteloos en hol gebaar.
De kerkelijke schuldbelijdenis op de herdenking van Kristallnacht is pas geloofwaardig, als de kerk nog krachtiger dan nu gebeurt, opkomt voor recht en gerechtigheid in de wereld van vandaag. Misschien is het beter om onze energie daarin te steken.
Ook zou ik aandacht willen vragen voor de vernietiging van Palestina ,voor het leed wat Palestijnen wordt aangedaan. De kerk moet staan voor vrede en rechtvaardigheid, rechtvaardigheid voor iedereen.
Fouten kun je niet meer terugdraaien, daar kun je excuus voor aanbieden, maar als je weet wat er nu gaande is in vele vluchtelingenkampen en in Palestina, en daar niets over zegt, dan moet je over enkele jaren weer excuus maken. Beter om het nu te doen.
Vanwaar toch de voortdurende obsessie van Christenen met de Palestijnen? Er is toch nog voldoende ander leed op deze wereld dat onze verontwaardiging behoeft. Die arme Palestijnen hebben de afgelopen tientallen jaren voortdurend aandacht gekregen. Prima natuurlijk, maar waarom niet eens een vriendelijk woord (of daadwerkelijke actie) voor bijv. de onderdrukte Papoea’s, de Oeigoeren of de Yezidi’s. De hele wereld maakt geld over naar de Palestijnen, waarom die geldstroom niet eens aanvullen voor andere verworpenen? Kom op Christenen, kijk jezelf eens recht aan in de spiegel!
Zet gebeurtenissen als de Kristalnacht en de Nakba (verwoesting van Palestina) ‘ns even naast elkaar! Wie moet er tegenover wie oorlogs-‘schuld’ bekennen als slachtoffers op hun beurt ook daders zijn? Is de inheemse moslim én christenbevolking van Palestina door zionistische joden niet in diezelfde periode van hun geboortegrond verdreven met verwoesting van hun bezittingen en dorpen? Wat ook heden ten dage nog steeds ongestraft doorgaat, nota bene met steun van christenen (voor Israël) en zionistisch-joodse organisaties? Heeft een religieus instituut dáár ooit een ‘schuld wegens falen’ over uitgesproken? Gebeurt deze late ‘schuldbelijdenis’ tegenover een specifieke groep dan soms op grond van druk door belanghebbenden, terwijl moslimhaat daarentegen nog steeds toeneemt? Laten mensen tegenover God/JHWH/Allah schuld belijden over hun zwijgen, maar zich daarentegen sterk maken tegen onrecht wanneer een ander niet behandeld wordt zoals zijzelf behandeld willen worden!
Het gaat hierin om ongeveer 1800 jaar kerkelijk anti-joods handelen, lees de geschiedenis! Niet om Arabische Palestijnen van nu……
Haal de dingen niet door elkaar!!
…….en als men dan toch zo nodig naar de situatie van Palestijnen van nu wil kijken, lees dan het boekje van ds. K.Kant “Van Eisenach naar Betlehem”……