Wij waren onderweg van een conferentie van het International Partnership on Religion and Sustainable Development in Genève naar een congres over water in Assisi. Op het laatste ogenblik had ik mijn vrouw Sira overtuigd om de brochure mee te nemen van de tentoonstelling van haar schilderijen die kort tevoren was gehouden in Duitsland, als een geschenk voor de paus. Het onderwerp van haar collectie waren de portretten van in de oorlog vermoorde familieleden, met als titel ‘Vanished families’.
Nadat paus Franciscus zich intens onderhouden had met een jong echtpaar met een kind naast ons, de vader was als moedige strafrechter een jaar lang bedreigd door de plaatselijke maffia, richtte hij zich tot ons.
Ik zei, alle plichtplegingen vermijdend, “Shalom, brother” en hij antwoordde “Brother, shalom”. Wij spraken kort over zijn magistrale Laudato Si’, waarin hij de medeverantwoordelijkheid voor het voortbestaan van een gezonde aarde terecht legde op de schouders van wereldreligies, met een ferme verwijzing naar de lessen van inheemse volkeren.
Het was toen dat Sira hem haar brochure overhandigde. Hij bestudeerde de portretten terwijl Sira uitleg gaf. Zijn tranen vloeiden. Wij vertelden het verhaal van onze gescheiden onderduik bij moedige katholieke pleegouders. Wij hielden elkaar vast.
Bij ons uiteengaan nuanceerde hij zijn beginwoorden “Pray for me”. In zijn karakteristieke, natuurlijke eenvoud zei hij als afscheid “Let us pray for each other.”
En dat heb ik de volgende dag mogen doen, terwijl ik bij de tombe van Franciscus van Assisi de woorden van psalm 23 zong:
“Ook al ga ik door het dal waar de adem is afgesneden, ik voel geen angst want U bent bij mij”.
Ik deed dit ter nagedachtenis van onze redders, met name Bertus van der Kemp, die tachtig jaar geleden zijn leven liet, terwijl hij mij met zijn lijf beschermde.
Reflecterend op de betekenis van paus Franciscus komen de slotregels boven van Remco Campert’s gedicht ‘Iemand stelt de vraag’, geciteerd in de inleiding van het pas verschenen fundamentele boek ‘Een land in verzet’, van Mirjam Lange en Paul van Tongeren:
“Jezelf een vraag stellen,
daarmee begint verzet.
En dan die vraag aan een ander stellen.”
Het is die vraag naar gerechtigheid die hij bij voortduring stelde, en daarmee de weg hielp openen naar de enabling society, een samenleving waar niemand meer vernederd wordt. Tegen het eind van Laudato Si’ citeert de paus de laatste alinea van het Earth Charter, het Handvest van de Aarde:
“Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als een tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, de vastbeslotenheid duurzaamheid te realiseren, een intensivering van de strijd voor rechtvaardigheid en vrede, en de vreugdevolle viering van het leven.”
Moge deze realistische droom, waarvoor paus Franciscus zich zijn hele leven heeft ingezet, ondanks alles wat er in deze tijd gebeurt, de richtlijn blijven voor ‘een wereld van zorgzaamheid waarin de vrede een zetel heeft’ (vrij naar Emmanuel Levinas).
