Onder de noemer ‘sleutelpersonen’ – ervaringsdeskundigen die zelf gevlucht zijn en die in hun land van herkomst vaak als zorgprofessional werkten – worden nieuwe Nederlanders getraind en vaak onbetaald ingezet door bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties. De Participatiewet vraagt nieuwe Nederlanders een ‘leer-werktraject’ te volgen. Dat is mooi als opstap, maar dit werkt op langere termijn alleen naast een andere baan waarmee je in je levensonderhoud kunt voorzien.
Om deze dynamiek van ongelijkheid te veranderen lanceert De Stadscoalitie samen met een landelijke coalitie van 31 organisaties het filmmanifest Sleutelpersonen Werken dat is te zien onderaan dit artikel. Sleutelpersonen en professionals delen in het manifest hun verhaal, expertise en adviezen.
Sleutelpersonen zijn een lichtend voorbeeld van waartoe een gemeenschap in staat is. Ze staan vaak op onmogelijke tijden klaar om buurtgenoten met raad en daad ter zijde te staan en versterken onze samenleving. Ze geven voorlichting, advies en maken de vertaalslag van beleid naar de praktijk en andersom. Ze vormen een noodzakelijke brug tussen professionals en de bureaucratische overheid, tussen wijkbewoners en gemeenschappen. Ze beantwoorden vragen, bieden hulp en maken mensen, veelal met een migratieachtergrond, wegwijs die verdwalen in een complexe nieuwe samenleving.
Een overrompelend feit is helaas dat de in naam geëerde en veel geprezen sleutelpersonen er overal in ons land tegenaan lopen dat ze maar al te vaak als vrijwilliger worden ingehuurd. “Je kan toch niet je hele leven als vrijwilliger werken?,” zei de geridderde Haimanot Belay, intercultureel voorlichtster en sleutelpersoon die ons als eerste bewust maakte van deze schrijnende kwestie. Dit leidde onder meer tot het opiniestuk eerder dit jaar in de Volkskrant dat veel stof deed opwaaien.
Bewustwording van dynamieken van onrechtvaardigheid in de samenleving ontstaat niet vanzelf. Ontmoeting met mensen uit andere domeinen, leefomgevingen en het luisteren naar verhalen over en weer helpt. Vanuit hartsverbondenheid ontstaat betrokkenheid en wederkerigheid. Door het samenzijn in de moestuin, in de buurt en in de bibliotheek ontdekten we wat er achter de uitspraak van Haimanot schuilging. Voor veel sleutelpersonen blijkt een betaalde positie eerder regel dan uitzondering, terwijl hun inzet bewezen onmisbaar en effectief is. Landelijke onderzoeken bevestigen dit. Sleutelpersonen hebben ook vaak moeite om ‘nee’ te zeggen en springen in waar nodig als dienende leiders. Bij gebrek aan een fatsoenlijk loon zitten ze vaak in de bijstand en halen hun eten soms zelfs bij de voedselbank. De Participatiewet houdt mensen langer dan nodig als vrijwilliger aan de slag, maar ook staan torenhoge verwachtingen en eisen waaraan nieuwe burgers moeten voldoen in de weg van het betaald mogen werken. Dit terwijl sleutelpersonen met hun expertise in staat zijn om voor zichzelf te zorgen.
Hoe kunnen we een inclusieve publieke ruimte bouwen waar onze verschillen niet als probleem worden gezien maar onze overeenkomsten en lotsverbondenheid de uitgangspunten vormen? Politicoloog, schrijver en denker Kiza Magendane stelt deze urgente vraag in zijn recente boek Met Nederland in therapie. Het wordt tijd om samen in de spiegel te kijken. Wat gebeurt er als we die ruimte maken en de sleutelpersoon in het systeem erkennen als waardevolle functie?
Sakina Bouyachfar: “Ik heb altijd gehouden van werken met kinderen en met ouderen in de buurt, nu ik een betaalde functie heb, heb ik meer zeggenschap. Er is een last van mijn schouders gevallen.” Na jarenlang vrijwilligerswerk vanuit de bijstand voelt Sakina nu de erkenning in een betaalde functie als BuurtBaner in Amsterdam West. De gemeente rolt dit project nu stadsbreed uit als beleid opdat elke wijk haar eigen betaalde sleutelpersoon heeft. Zo ontstaat een functie met begeleiding, training en perspectief op een vaste baan die na een jaar weer vrijkomt voor een nieuwe buurtbewoner. Zo komen elk jaar tenminste 25 mensen betaald aan het werk. “Vanuit de stadsdelen is er groot enthousiasme dus het worden er nog meer,” aldus Frans Vlietman die het project BuurtBaan leidt. Het structureel betalen van sleutelpersonen die urgent werk doen, communiceert tegelijk een boodschap van gelijkheid naar de gemeenschappen erachter. Dat kan mensen motiveren om weer mee te doen.
Sleutelpersonen dragen bij aan een grotere sociale cohesie, dankzij hun toegewijd luisteren voelen inwoners zich gehoord, veiliger en gezonder. In een complexe samenleving waar het vertrouwen in de overheid sterk is gedaald bieden sleutelpersonen uitkomst. Shadi Akel, sleutelpersoon en casemanager bij gemeente Woerden en Oudewater: “Ik hoor van mensen uit andere gemeenten dat het niet goed gaat met hen, ze weten niet naar wie ze toe moeten met hun vragen.”
Sleutelpersonen kunnen structureel onderdeel zijn van de oplossing van veel van de problemen waar steden mee kampen. Nieuwe, maar ook gevestigde inwoners raken hun verhaal kwijt en voelen zich gezien. Zij vinden de weg naar de juiste instantie, professional of een uitweg uit het papieren doolhof. Sleutelpersonen voorkomen misverstanden, werken preventief en overstijgen domeinen.
Toch gaat de systemische verandering niet vanzelf. Er is een beweging nodig van verschillende kanten. Het beeld dat sleutelpersonen alleen als vrijwilliger werken kan worden doorbroken doordat sleutelpersonen zelf leren aangeven dat ze betaald willen worden voor hun urgente werk. “Je moet leren ‘nee’ zeggen, dat heb ik wel geleerd bij Pharos,” Lubna Abdul Ebrahim, maatschappelijk werkster. Pharos, landelijk expertisecentrum draagt bij het terugdringen van grote gezondheidsverschillen en trainde afgelopen jaren meer dan tweehonderd sleutelpersonen.
Ook professionals werken maar al te graag met sleutelpersonen samen want op deze manier bereiken ze burgers achter de voordeur en kan het beleid beter worden afgestemd. Het is belangrijk dat er bij professionals een ethisch bewustzijn ontstaat dat je betaalt voor het inhuren van sleutelpersonen. “Dat is een expertise en daar moet je voor betalen, dat hoort daarbij,” Phlip Korthals Altes, initiatiefneemster Buurtbaan. De diensten die verantwoordelijk zijn voor werk en inkomen spelen ook een rol. Zij sturen vooral op statistieken en die maken de impact van sleutelpersonen niet zichtbaar. Open je ogen en maak ruimte voor ontmoetingen en verhalen. Dit veronderstelt een andere werkpraktijk. Ontmoeten, trainen en leren is de basis, over en weer.
Het filmmanifest biedt kansen en weeft de losse draden en verhalen van sleutelpersonen en professionals samen tot een gedeeld verhaal. De Stadscoalitie werkte voor het maken van het filmmanifest nauw samen met sleutelpersonen, met Pharos, Stichting Wikistad project Buurtbaan en Stadsdeel West Gemeente Amsterdam. Het manifest is ondertekend door 31 organisaties uit het hele land. We zijn blij en hoopvol. Met deze beweging ontstaat een nieuw collectief. Dat geeft vertrouwen en draagvlak voor verandering en dat maakt onze samenleving sterker.
Wil je als gemeente, school, ziekenhuis, bibliotheek of huisarts ook samenwerken met sleutelpersonen? Bekijk FILMMANIFEST ‘SLEUTELPERSONEN WERKEN’ met de verhalen en inzichten van Lubna, Sakina, Shadi, Yodit, Frans en Phlip:
