Spirituele politiek voor de veertigdagentijd

Als we wat ons belast, beperkt, onvrij maakt en hypnotiseert los kunnen laten, krijgen we onmiddellijk contact met de diepste bron in onszelf, de ‘verticale’ dimensie, de diepste vervulling die we kunnen kennen. Waar wachten we nog op?!

We kunnen last hebben van beperkende gedachten over onszelf, van verslavingen, van rancune. Bekende verslavingen zijn afhankelijkheid van alcohol, nicotine, andere drugs. Ook over gokverslaving lezen we steeds meer. Bijna iedereen zit gekluisterd aan haar of zijn smartphone, aan internet, Instagram, Facebook, LinkedIn, etc. En ook de greep die suiker op ons heeft, wordt besproken. Daarnaast kun je verslaafd zijn aan kicks, sporten en seks. Overeten, maar ook jezelf uithongeren, hebben een verslavend effect. Volgens Eckhart Tolle kun je zelfs verslaafd zijn aan je ongelukkig zijn, volkomen in de greep van je ‘pijnlichaam’, zoals hij dat noemt. En Nisargadatta Maharaj gaat misschien het verst. Toen bezoekers aan zijn spiritueel centrum in Mumbai (een kruidenierswinkeltje) hem vroegen of hun gebruik van bier en marihuana een probleem was, gaf hij als antwoord dat dat amper een issue was, het echte probleem was volgens hem hun ‘verslaving aan denken’.

Wie dit alles overziet, kan een eigen top 3 of top 10 maken van haar of zijn meest in het oog springende verslavingen.  Is er dan nog wel hoop? Zeker wel. Onze afhankelijkheden leiden vroeg of laat tot allerlei vormen van ongelukkigheid, dukkha, lijden -noemde de Boeddha dat. Maar juist ons gevoel van gemis en rusteloosheid kan een reminder en motivatie zijn om hier iets aan te doen. En dat kan ons veel brengen. De veertigdagentijd is een goede periode om hier zelf mee te werken.

Zolang het ons niet lukt hiervan af te komen, lopen we rond met een onvervuld verlangen, een ‘gat’ in onszelf dat we krampachtig proberen te vullen. Dat lukt dan steeds maar voor even. Dat is niet goed voor onszelf, onze geliefden en de planeet.

We kopen onnodige dingen en lopen als een kip zonder kop achter dat aan wat ons misschien even een kick geeft. Hier ligt ook één van de oorzaken van grensoverschrijdend gedrag (The Voice, Ajax, PvdA, etc.).

Het is belangrijk om ons te realiseren dat hier spirituele en politieke aspecten een rol spelen, die met elkaar verbonden zijn. Wanneer we niet in contact zijn met onze diepste bestaanslaag, zoeken we het dwangmatig in telkens meer spullen kopen, nieuwe ervaringen opdoen, verdwalen op internet, meteen wat nieuwe kleren, schoenen bestellen (en later weer retourneren – waar het vernietigd wordt), ander meubilair, andere partner, second love, een snelle, goedkope vliegreis naar de zon of naar de sneeuw. Het maakt het leven ook duur. Eten moet dan zo goedkoop mogelijk zijn, want dat doe je immers elke dag minstens twee of drie keer?

De consequenties van deze manier van leven zien we weerspiegeld in schade aan onze planeet: opwarming, aantasting van de bodem, verdwijnen van soorten en van biodiversiteit, megastallen, vervuiling in ons eigen land én de export van gif.

In de (social) media is tegenwoordig een sterk geluid te horen dat het misleidend is om te denken dat wij, als burgers, allerlei problemen kunnen oplossen. Dat ‘spotjes’ over een beter milieu begint bij jezelf zouden misleidend zijn. Het zijn immers de overheid en de grote bedrijven, die elkaar ook nog eens de bal toespelen, die de echte verantwoordelijken zijn. Denk aan Schiphol, Shell, Tata Steel en de grote multinationals.

Dit is waar, maar nog meer onwaar. Het is immers aan onszelf om de eerste stap naar een betere wereld, een ‘Nieuwe Aarde’, te zetten. Tank niet bij Shell, nog beter: laat de auto (vaker) staan. Koop nooit een auto bij Nedcar, zij sloopten immers het Sterrebos.

Ga sowieso (vrijwel) niet meer vliegen. Draag duurzame fair trade kleding. Is dat duur, koop dan minder vaak kleding. Schaf tweedehands kleding aan. Ruil je kleren. Haal minder spullen in huis. Eet minder vlees, gebruik minder zuivel. Gooi geen eten meer weg. Al in de jaren zestig maakte mijn moeder een soort bitterballen van restjes eten en mijn vader pot au feu. En ooit was ik te gast in een klooster waar de monniken aan het eind van de week hun journaal (dagboek)soep aten: je zag er het overgebleven eten van de afgelopen dagen in terug.

Stem op een partij die duurzaamheid, milieu, vermindering van de ongelijkheid, een menselijke behandeling van vluchtelingen nastreeft. Kijk niet naar partijprogramma’s, maar naar moties en stemgedrag in de Tweede Kamer.

En in deze veertigdagentijd zijn er ook gemeenteraadsverkiezingen, op 16 maart. Dan kun je van nog dichter bij zien wie er oog heeft voor natuur, ecologie en wijken die meer zorg behoeven.

Een spiritueel gemotiveerde stem zal gericht zijn op gerechtigheid (eerlijk delen), verbondenheid, compassie, de schepping; je denkt aan een groene, linkse stem, wellicht GroenLinks, D66, Partij voor de Dieren, SP. Daar denk ik ook aan. Maar soms zijn er ook verrassingen. Bij ons in De Bilt was er onlangs een stemming in de Gemeenteraad: een keuze voor luxe nieuwbouw met opoffering van een bijzonder stukje natuur -of niet. Tot verbazing van vriend en vijand stemde Margriet van de Vooren (de nummer 2 van het CDA) tegen haar eigen partij en tegen de VVD in: voor behoud van de natuur. Een dag later kopte de lokale krant: “Raadslid van kieslijst CDA na tegenstem in bouwplannen Hessingterrein.”

Maar Margriet van de Vooren stemde met haar hart en maakte het verschil, het plan is nu van de baan. En ook de verbreding van de A27 ten koste van het prachtige bos Amelisweerd staat op losse schroeven. Al in 1980 (als studenten) protesteerden we ‘Amelisweerd, niet geasfalteerd.’ Ik heb in die tijd nog even op het politiebureau gezeten.

Dus: wat moeten bedrijven en de overheid doen en wat doen ‘wij’? De overheid en de bedrijven staan niet ‘los’ van ons. Je kunt zeggen dat we de overheid en de bedrijven krijgen die we verdienen. Daar tussenin staan ook allerlei bewegingen, die steeds belangrijker worden, zoals Urgenda, Greenpeace en Stopecocide.nl. Je kunt ook zeggen dat wat er in het bewustzijn en gedrag van collectieven gebeurt, een weerspiegeling is van het individuele bewustzijn van alle ‘afzonderlijke’ individuen. En daar moet het beginnen, bij mij en bij jou.

Hoe verplaatsen we ons, hoe voeden wij ons, hoe kleden we ons, wat doen we met ons afval, wat stemmen we, zetten we de regering wel onder druk via maatschappelijke organisaties en eventueel juridische procedures als de regering zich niet aan (milieu)afspraken houdt.

Rumi zegt: “…when the sublime fountain gushes from within you, no longer need you steal from the other fountains.”

Onze onrealistische eisen aan wat de aarde kan bieden, en aan wat andere mensen ons kunnen geven, kunnen ‘vanzelf’ oplossen, wanneer we de bron vinden waar Rumi over spreekt. Als we daar ‘aankomen’, eigenlijk als we de verkramping afleggen van wat we eigenlijk niet zijn, wordt dat weerspiegeld in de aarde om ons heen. “Zo binnen, zo buiten.” Als we onze binnenruimte schoonhouden, houden we ook de aarde schoon. Ik heb in mijn Spiritueel Zakboekje geprobeerd in tien tips uit te werken, hoe de richtingaanwijzers, de pointers eruit zouden kunnen zien.

De strooptocht naar prikkels verdwijnt. ‘Zijn ‘wordt belangrijker dan ‘doen’. Richt je op één ding tegelijk. Leg kwaliteit in wat je doet.

De Benedictijner monnik Don Talafous stelt: “In onze gekke, op activiteiten gebaseerde wereld is het laatste wat een moderne persoon nodig heeft het toevoegen van een extra activiteit; misschien is een vervanging een beter idee. Maar het verbeteren van de kwaliteit van wat we doen, lijkt een nog betere beslissing.” 

En Arjan Mulder schreef in 2021 een relevant boek met de veelzeggende titel: “Hoe nietsdoen de wereld redt.” Dit brengt ons ook op de relatie tussen aan de ene kant technologische vernieuwing en aan de andere kant spiritualiteit en wijsheid. Net als bij de vraag naar de relatie tussen aan de ene kant politiek en bedrijfsleven en aan de andere kant ons als individuen, bestaat ook hier geen absolute tegenstelling, maar kunnen we wel aangeven wat prioriteit heeft: wijsheid. Technologische vernieuwing zonder contact met de bron, zonder verbondenheid, zal onze problemen vergroten. Maar in het licht van verbondenheid en niet losgezongen van het geheel, heeft technologische vernieuwing zeker een belangrijke functie.

Er is op dit moment gelukkig een overvloed aan ideeën, boeken hoe we kunnen proberen onze planeet te redden. Ik weersta de verleiding om hier een lange opsomming te geven. Juist vanuit de diepte in onszelf kunnen er allerlei creatieve ideeën opborrelen. En we kunnen hier gelukkig bijna dagelijks getuige van zijn. Hieronder zomaar een greep.

… Op LinkedIn was te lezen dat “De Goudse Waarden de hulp inroept van alle Gouwenaren, jong en oud, om mee te werken aan de duurzame isolatie van ons nieuwe schoolgebouw. Iedereen kan tot en met 15 maart spijkerbroeken inleveren aan een van onze locaties.”

… En hoe kunnen we urine hergebruiken in de landbouw om schadelijke chemische producten af te bouwen.

… Er werd op Valentijnsdag opgeroepen om een liefdesbrief aan onze planeet te schrijven.

… Houd je al een afvaldagboekje bij, om die hoeveelheid te kunnen verminderen? Dat is een tip van Eknath Easwaran.

… Koop je zoveel mogelijk ‘onverpakt’, spreek je hier winkeliers op aan? Heb je al tegels uit je voor- en achtertuin weggehaald, etc.  Hoe gaat dat in de straat? Misschien iets voor de buurtapp?

Gandhi wees er al op dat het niet moet gaan om losse acties, maar om een alles omvattende manier van leven. Als we kunnen onthechten van wie we niet ten diepste zijn, kunnen we effectief de wereldbrand blussen. De veertigdagentijd kan daar het startsein voor zijn.