Het protest van 22 februari 2021 wordt “het protest van de vijf tweeën” genoemd, naar de datum, daarmee verwijzend naar eerdere protesten tegen de dictatuur, die van de vier achten, 8 augustus 1988. Die werden uiteindelijk neergeslagen, in een bloedbad.
Vorig jaar, op 22 februari 2020, kwam ik aan in Myanmar. Voor de achtste keer sinds ik daar in 2014 voor het eerst was. Toen op uitnodiging van NIMD, het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie en later van NDI, het Noord-Amerikaanse National Democratic Institute dat opgericht is door Madeleine Albright. Ik werd uitgenodigd om met vrouwelijke parlementsleden te werken.
Timide democratiseringsproces
Ik heb van dicht bij meegemaakt hoe deze vrouwelijk parlementariërs het dunne laagje democratie dat er in hun land was na bijna vijftig jaar militaire dictatuur, met beide handen aangrepen, vast wilden houden, en inhoud en vorm wilden geven aan hun taak als volksvertegenwoordigers. Dat proces mocht ik ondersteunen. Met de voorbereiding van een wet, de eerste wet door parlementariërs opgezet, die de rechten van huishoudelijke hulpen, vaak jonge meisjes afkomstig van het platteland, moesten garanderen.
In de zijlijn hiervan hoorde ik de verhalen van het timide democratiseringsproces. En van het uiterst moeizame vredesproces, de onderhandelingen die ’the Lady’, zoals Aung San Suu Kuyi genoemd wordt, met de militairen voerde. Hoe zij haar ‘battles’ gekozen had en dat het tot een werkbare situatie komen met de militairen haar hoofdprioriteit was.
Dat begreep ik wel. De keren dat ik de plenaire zaal van de Hluttaw, het parlement, bezocht, werd de militaire aanwezigheid en macht zichtbaar, bijna tastbaar. Myanmar is een land van kleuren. Kamerleden dragen de kleur van hun partij, hun regio of van hun etnische groep. In de plenaire zaal zie je dat een kwart van de leden niet kleurig gekleed is maar groen. Militair groen.
Het deed mij denken aan de jaren dat ik in Chili woonde en werkte. In ‘plena dictadura’, de dictatuur van Pinochet was volop aan de gang. Ook toen daar de militairen teruggestuurd waren naar de kazerne en er democratische verkiezingen gehouden waren, was er een overgangsperiode nodig en kregen zij een plek in het parlement, waaruit ze geleidelijk verdwenen. Dat was het scenario wat men in Myanmar voor ogen had. De Lady had er veel voor over: ze verdedigde het militaire handelen tegen de moslim-minderheid Rohingya zelfs tot in het Hof in Den Haag.
De democratie was niet ideaal, verre van dat. Maar ik zag hoe mensen in deze jonge democratie alles deden om haar te behouden en te versterken. Maar het liep anders.
Een kat in het nauw
De parlementsverkiezingen van november jl, de tweede sinds de dictatuur in 2015 plaats maakte voor een burgerregering, leverde een eclatante overwinning op voor de NLD, de partij van Aung San Suu Kyi. Dit tot ongenoegen van de militairen die steeds dreigender taal uitsloegen. ‘Blaffende honden’, dacht ik. Maar op 1 februari bleek het toch vooral om een kat in het nauw te gaan. De militairen grepen de macht, zetten Aung San Suu Kyi en prominente leden van haar partij vast. Niemand weet waar ze zijn.
Nu blijkt hoezeer de tijden, sinds de protesten van de vier achten, veranderd zijn. Allereerst het gebruik en de invloed van sociale media. Terwijl het allemaal gebeurt gaan de beelden van de ontwikkelingen in Myanmar naar alle hoeken van de wereld, met de hashtag: #WhatsHappeninginMyanmar. Vanuit al die hoeken komt er steun voor de demonstranten in de vorm van posts, bijvoorbeeld op Facebook en Twitter, van mensen die op potten en pannen slaan. Nobelprijswinnaar Ramos Horta nam het voortouw om als politicus zich ook uit te spreken. Dit heeft een enorme impact in Myanmar. Zowel bij de militairen als bij de demonstranten.
Opvallend is ook de rol van jongeren in deze voortdurende protesten. Zij spreken ouderen in hun partij of organisatie erop aan de kant van de democratie te kiezen, welke beloftes de militairen ook doen. Kiezen voor democratie op principiële gronden.
De rol van China
Wat ook veranderd is, is de rol van China. Iedereen weet wel, dat een machtsgreep in Myanmar, alleen maar kan gebeuren als China daar geen grote bezwaren tegen heeft. China gaf dus geen steun aan de resolutie van de VN- Veiligheidsraad die deze machtsgreep veroordeelde. Maar onlangs blokkeerde China niet een resolutie in de VN Mensenrechtenraad die de schending van burgerrechten in Myanmar aan de kaak stelde. China lijkt haar houding bij te stellen, heeft uiteraard geen belang bij de situatie zoals die nu is in Myanmar. Het zou erop kunnen duiden dat zaken aan het schuiven zijn.
Inmiddels zijn er doden gevallen, er is met scherp geschoten op jonge mensen. De komende periode zal cruciaal zijn. Steeds meer groepen keren zich tegen de militairen, zo ook steeds meer etnische gewapende organisaties.
Het lijkt erop dat de militairen de situatie verkeerd ingeschat hebben, maar of ze dat zullen erkennen, valt nog te bezien. Internationale druk zal daarbij van groot belang zijn. De VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk en Nieuw-Zeeland zijn met sancties gekomen.
Europa laat na een signaal af te geven
Des te teleurstellender en beschamender is de verklaring van de Europese Raad. Het is niet gelukt overeenstemming te bereiken over sancties op militairen en door militairen gecontroleerde bedrijven. Mensen in Myanmar hadden van deze belangrijke handelspartner meer verwacht, men had gehoopt dat de EU op zijn minst een paar namen zou noemen.
Hiermee laat Europa de kans lopen om een belangrijk signaal aan China te geven. Sterker nog: deze verklaring legt de onmacht van de Europese Unie ongenadig en pijnlijk bloot. Maar allereerst is het natuurlijk een verschrikkelijke deceptie voor al die mensen die de straat op gaan, met gevaar voor eigen leven, om op te komen voor democratie. Juist wij hier in Europa zouden iedereen die voor deze waarden opstaat een hart onder de riem moeten steken. Juist wij hier in Europa zouden moeten weten dat democratie niet vanzelfsprekend is.
Vorige week was het veertig jaar geleden dat de prille democratie in Spanje ternauwernood een militaire couppoging overleefde. En op 25 februari was het 41 jaar geleden dat sergeant Bouterse en zijn kornuiten niet de vakbond die ze vroegen kregen, maar in plaats daarvan een heel land overnamen. Het werd de opmaat naar het buitenwerking stellen van de democratie, later de Decembermoorden, binnenlandse oorlogen…
De herinnering aan deze februari-gebeurtenissen zou genoeg moeten zijn om de mensen die in Myanmar de straat opgaan voor vrijheid, onvoorwaardelijk te steunen.