Hoewel humanisten vandaag vaak een moeilijk gezicht trekken bij de woorden ‘kerk’ en ‘christendom’, is een hogere kijk op de mens niet denkbaar. De aardse menselijke waardigheid is verankerd in de hemelse God. Vergeten we dit, dan kunnen mensen als een ding behandeld worden. Neem de humanist Bertrand Russell die het enige overzicht van de filosofie schreef dat je gezellig in bed kunt lezen. Hij zocht een atheïstisch argument voor de waardigheid van de mens en vond die in het feit dat we allen deel uitmaken van ‘dezelfde biologische soort’. Maar dat belette Bosnische Serviërs niet om na de val van Srebrenica zevenduizend (islamitische) soortgenoten als dieren af te maken.

Als mensen niet meer als een plaats van God worden gezien, kunnen ze gemakkelijk ondergeschikt worden gemaakt aan een ideologie of eigenbelang. President Trump vindt populariteit bij zijn achterban belangrijker dan de gewonden en doden die er sinds zijn erkenning van Jeruzalem als de hoofdstad van Israël vallen. In Azië worden mensen behandeld als machines die in sweatshops zestien uur per dag knopen aan hemden naaien. In ons land worden vluchtelingen als misdadigers gearresteerd omdat hun menselijke waardigheid zou zijn weggewaaid met de papieren die ze niet kunnen tonen.

Zoals mensen doen, groeide ook Jezus op. Hij wordt een verhalenverteller die zwerft over de wegen en velden. Opvallend is dat hij zich radicaal verbonden weet met iedereen, ook met mensen die buiten de sociale, morele of religieuze lijntjes hinkelen. Hij weigert normen en wetten belangrijker te maken dan de mens. De sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat, zegt hij. Want elk mens is een plaats van God. Christenen die ongelovigen of aanhangers van andere godsdiensten de maat nemen, vergeten dit.

florence-401166_1920
Beeld door: Pixabay

HUMANISME

De gepassioneerde dichter Petrarca is de vader van het humanisme geworden. Hoe? In 1336 beklom hij de Mont Ventoux. Op de kale top aangekomen, pakt hij de Belijdenissen van bisschop Augustinus en leest:

En dan gaan mensen erop uit om de hoge bergen te bewonderen, de machtige golven van de zee, de brede stromen van rivieren, de wijde oceaan en de banen van de sterren. Maar zij gaan bij zichzelf weg.

Petrarca is ‘met stomheid geslagen’. Hij ziet in dat de weg naar binnen een nog veel wonderlijker reis is dan zijn bergtocht, een reis naar de mysterieuze aanwezigheid van God in hem. Die is de bron van de menselijke waardigheid, een innerlijke ruimte waardoor we ‘de ander’ die van ons verschilt kunnen verwelkomen. Niemand is zo menselijk als God.

Vandaag zijn humanisten ver van Petrarca afgedwaald. Voor hun inspiratie kijken ze liever naar de klassieke oudheid, waarvan zij een romantisch beeld hebben. Hoewel schrijvers als Cicero en Plutarchus op hun lommerrijke landgoed mooie dingen over de ouderdom schreven, stak de maatschappelijke werkelijkheid daar schril bij af. Wie oud en afhankelijk van hulp werd, kon alleen terugvallen op de eigen kinderen en slaven. Hoogbejaarden moesten achter gesloten deuren uit het zicht blijven, want ze zouden ongeluk oproepen. Het bezit van mensen als slaven die weinig meer rechten hadden dan dieren, was vanzelfsprekend. In het oude Griekenland werden gehandicapte kinderen standaard gedood.

Deze schrale mensvisie dreigt in onze seculiere cultuur een comeback te maken. Door bijvoorbeeld de manier waarop gediscussieerd wordt over de kosten van de ouderenzorg, krijgen ouderen soms het gevoel dat ze een last voor de samenleving zijn zodat ze sneller richting de uitgang gaan denken. Dit speelt zeker mee in de kwestie rondom ‘voltooid leven’.

Hoe anders klinkt het kerstverhaal. Jezus is ‘de tweede Adam’ in wie de hele mensheid wordt samengevat. In Bethlehem liggen alle mensen in het stro – van skinheads tot staatssecretarissen, van atheïsten tot asielzoekers. De zorg voor zieken en ouderen is dan ook een christelijke uitvinding. Want als God mens wordt, hebben gewone mensen een goddelijke waardigheid zoals Petrarca besefte. Hij dicht in ‘Il Canzoniere’:

(God) wilde niet
in Rome maar Judea geboren worden:
Hij houdt er altijd van om eenvoud
naar zo’n grote hoogte te tillen
dat vanuit dat nietige dorpje
een zon schijnt waardoor die plaats,
en de hele wereld, zich gelukkig prijzen

De goddelijke waardigheid van elk mens roept eerbied op, zodat in het kerstverhaal de herders voor Jezus buigen. En generositeit, zodat de wijzen geschenken aanbieden. En vreugde, zodat de engelen zingen.

En angst en geweld bij hen die hun eigenwaarde proberen te ontlenen aan iets anders dan God. Ze moeten hun waardigheid bewijzen door die van een ander te ontkennen. Koning Herodes probeerde het kind Jezus te doden.

Onlangs verscheen van Jean-Jacques Suurmond het boek God zijn, een oefening in bescheidenheid (uitgave Meinema).

jjsuurmond 2023 – kopie

Jean-Jacques Suurmond

Publicist

Jean-Jacques Suurmond is pastor, coach/supervisor en publicist. Van hem verscheen eind 2022 een vertaling en bewerking van de klassieker …
Profiel-pagina
Al 13 reacties — praat mee.