Het was de beste der tijden; het was de slechtste der tijden; het was de eeuw der wijsheid, het was de eeuw der dwaasheid; het was de tijd van het geloof; het was de tijd van het ongeloof; het was het tijdvak van het licht; het was het tijdvak van de duisternis; het was de lente der hoop; het was de winter van de wanhoop; we konden alles verwachten, we hadden niets meer te verwachten; we gingen allen rechtstreeks naar de hemel; we gingen allen rechtstreeks in de tegenovergestelde richting; – met één woord; het tijdvak geleek zozeer op het tegenwoordige, dat enige der hardst schreeuwende autoriteiten erop stonden, dat, ten goede of ten kwade, men er niet anders van kon spreken dan in een overtreffende trap van vergelijking.

Twee vragen

Iedereen herkent dit natuurlijk als de eerste zinnen van Twee Steden, of In Londen en Parijs van Charles Dickens.(1843). 1] Anton Wessels geeft het een functie als openingstekst in zijn in opzet meesterlijke Thora, Evangelie en Koran – 3 boeken, 2 steden, 1 verhaal, als hij vertelt over de ‘grote verhalen over twee steden’. Hij noemt dan meteen al: ‘Bijbel en Koran als Een verhaal van twee steden’. Waarna hij twee vragen stelt.

Vraag 1. Tenach, Evangelie en Koran samen lezen? Voor veel mensen hebben die drie boeken, ook nog eens samen, vooral veel lettertjes. Volgens Anton Wessels is nu het moment gekomen om voor een andere leeswijze te kiezen. 2] Mozes was immers geen ‘jood’, Jezus geen ‘christen’ en Mohammed geen ‘moslim’. Deze drie vallen niet samen met wat respectievelijk jodendom, christendom en islam ervan gebrouwen hebben. Bijbel en Koran zijn bedoeld om in samenhang gelezen, verstaan en uitgelegd te worden – bij voorkeur door alle drie samen: jood, christen én moslim.

Vraag 2. Hebben deze boeken een boodschap aan onze hedendaagse steden?’ Dan denk je aan steden en stedelijke gebied dat een snelle stijging van het aantal inwoners laat zien. Zoals de megasteden van China en India (elk drie). In het spreken over de ‘skyline’ van Rotterdam proef je soms een verlangen daar bij te mogen horen. Dickens’ steden Londen en Parijs hebben respectievelijk 13.879.757 inwoners in 2014 en 12.405.426 inwoners in 2013. 3] Hebben Tenach, Evangelie en Koran, de openbaringsteksten van de religies van het Boek, nog iets universeel verstaanbaars te zeggen aan de inwoners van de megasteden van deze tijd?

‘Naïevelingen’

Volgens Anton Wessels wel. Eigenlijk getuigt hij daarvan vanaf zijn eerste tot en met zijn laatste publicatie. Van Nieuwe Arabische mens tot Thora, Evangelie en Koran – 3 boeken, 2 steden, 1 verhaal. Een boek dat eindigt met een openingszin:

‘Dit is het éne verhaal
dat de drie boeken vertellen 
van en voor de éne stad.’

Bij die éne stad denk ik aan de global village; ‘infodorp de wereld’ waarop we soms greep proberen te krijgen door gewiekst computergebruik. Bestaat er een theologische tegenhanger van de door Stephen Hawkings en andere fysici gesuggereerde Theory of Everything? Een in gedeelde spiritualiteit ervaren antwoord op alles – alle vragen in ons leven: een Theology of Everything, vanuit de drie geopenbaarde boeken? Het zijn meestal de triomfalisten van de boekreligies die zo denken. Om iets van de ander in jezelf en iets van jezelf in de ander te herkennen en erkennen moet je van andere huize komen.

Er zijn geen winnaars. Het gebral van Farao en Nimrod: ‘Er is geen god dan ik’ is door Vladimir Poetin, Omar al-Bashir, Robert Mugabe, Bashar al-Assad en andere naar macht hunkerende dictators overgenomen. Het Arabisch schiereiland brengt nu vooral kleine jongens voort die wedstrijdje doen in onnodig hoge torens bouwen en onnodige wapens kopen. Wanneer ze iets tegen hun onderdrukte onderdanen zeggen valt het op hoe geborneerd en ‘klein’ ze zijn en denken. Glimlachend noemt Anton Wessels Tolstoi, Gandhi en Martin Luther King ‘naïevelingen’ die wel de weg van ‘In God is geen geweld’ durfden kiezen. De wereld heeft leiders nodig die wijsheid bezitten en (M.L.) Kingsize zijn.

Kairos-taal

In de 21e eeuw is het grootste gevaar voor gewone mensen ‘het soort taal dat tot op vandaag aan beide zijden, in het Westen en het Oosten wordt gesproken. Maar dat is geen Bijbelse noch Koranische taal, dat is geen profetentaal, dat is ‘Babelse taal’, dat is ‘Nineve taal’, zegt Wessels. Want het gaat om een geestelijke strijd. Het gaat om het zwaard van de geest. (…) verderf, onrecht en geweld, kan alleen maar worden uitgedreven door het zwaard van God, door het wapen van Zijn Geest.’

Wat aanspreekt in het werk en in het spreken van Anton Wessels is dat hij zich deels baseert op een theologische analyse en exegese van de drie teksten, maar dat hij kiest voor een getuigende en inzichtelijke conclusie. Wat inspireert is dat hij neigt naar iets dat in het Zuid Afrikaanse Kairos-document zo trof, namelijk de groei naar een profetische theologie. Eigenlijk het enige soort ‘spreken van God’ dat werkt in tijden van crisis. Een opdracht voor zo’n profetische theologie is ‘het onderscheiden van de tekenen der tijden’ (Mat. 16:3) of ‘de kairos onderkennen’ (Luc. 12:56). De koran zegt in brede beschouwelijke zin: ‘Binnenkort zullen Wij onze tekenen laten zien – tot aan de verste horizon en in henzelf… totdat hen duidelijk wordt dat dit waarachtig is…’ (41:53). De Koran staat vol ‘tekenen’ want de verzen worden aya of teken genoemd, en de lezer wordt voortdurend uitgenodigd de tekenen in de schepping te onderscheiden.

Bij Lucas staat letterlijk: ‘Wanneer u een wolk ziet opkomen in het westen zegt u meteen: er komt regen, en het gebeurt. En wanneer de wind uit het zuiden komt, zegt u: het wordt warm, en het gebeurt. Huichelaars! Het aanzien van aarde en hemel weet u te onderkennen, waarom onderkent u deze tijd niet?’

Politieke taal

We hebben op tv een verscheidenheid aan weermannen en vrouwen, die wolken en wind enigszins begrijpen. Maar de huichelaars van de partijpolitiek streven uitsluitend naar zetelwinst. Zij scherpen tegenstellingen aan en maken daarom mensen die in één samenleving leven met hun onderlinge problemen, tot vijanden van elkaar. De crisis ontstaat vanuit het bewust onderhouden onbegrip tussen mensen. Dit bewuste onderhoud wordt gepleegd door de haatretoriek van radicaliserende moslims en populistische radicale Nederlanders, die elkaars haat blijven voeden. Copy-paste. Op websites hangt onder elke poging iets over moslims, islam of religie in het algemeen evenwichtig uit te leggen, een staart van negatieve reacties. Mensen die uiting geven aan begrip voor de islam of Nederlanders die tot de islam overgaan, worden voor landverrader uitgemaakt.

Theologisch geneuzel zonder maatschappij analyse communiceert niet. Het vereist durf om inhoudelijk vanuit drie religies boven die religies uit te stijgen. Het is een redelijk gecompliceerde en moed vereisende taak om het dader-/slachtofferprofiel te ontrafelen dat de tegenover elkaar staande partijen vertonen. Een profetentaak: ‘Wat de profeet Ezechiël, Daniël en de ziener Johannes en ook de Koran willen zeggen is niet zozeer wat er allemaal is geschied of te voorspellen wat er staat te gebeuren: moord en doodslag, mensen en volken die elkaar naar het leven staan: dat gaat altijd maar door. Zo’n verhaal kan eigenlijk iedereen wel ophangen. Wat de profeet of de apocalypticus wil zeggen, evenals datgene waarvan de ziener Johannes droomt is: inzicht geven in wat er geschied is en staat te gebeuren: wat de kern is van de geschiedenis, waar het echt om draait, wat de laatste ernst van de dingen is. Het gaat in de Bijbel en de Koran om Openbaring, Apocalyps, onthulling, ontmaskering van de geschiedenis.’ (p.263).

Vergroten van inzicht

Sleutelwoorden zijn dus inzicht en kern. Vergroten van ons inzicht in de kern van het leven. De individuele geestelijke groei die daardoor eventueel op gang komt kan iets bijdragen aan de bevordering van geestelijke groei in de ene stad. Als we alle geografische plaatsbepaling en de door jaartallen en klok bepaalde tijdsbepaling in de 3 boeken, 2 steden 1 verhaal, weglaten, komen we bij het ‘kleen’ dat door de hemel wordt verkoren; want wie in ootmoed wordt geboren is van het hemelse geslacht. Dan wordt Bijbel en Koran lezen en verstaan een ervaring die bij ieder mens in onze global village individueel kan beginnen. Te mogen leven in één stad van God en mens, lijkt het ideaal in een song van Leonard Cohen. Anton Wessels komt met zijn boodschap aardig in de buurt van zo’n lied. 4]

Ook de theoloog Anton Houtepen, aan wie het ene verhaal van de twee steden en de drie boeken is opgedragen, brengt in onderstaande woorden het open einde van de hoop onder woorden:

‘De eenheid en heiligheid Gods moeten leiden tot een fundamenteel universalisme: God kent geen favorieten (Hand. 10,35 Bible de Jérusalem). De uitverkiezingdoctrines, die in alle drie de Abrahamgodsdiensten hebben postgevat en die tot wederkerige excommunicaties, tot religieus geweld en tot de legitimatie van dominantie en imperialisme hebben geleid, moeten in het licht van de religieuze onheilsgeschiedenis radicaal van tafel (Kuschel). Geweld immers hoort niet tot de sfeer van de majesteit Gods, in God is geen geweld (brief aan Diognetus). Dit zou het centrale gesprekspunt dienen te zijn tussen Joden, Christenen en Moslims in hun omgang met elkaar, in hun hermeneutische omgang met Schrift en Traditie en in een kritische herlezing van ieders historische en actuele gebruik en misbruik van macht. Over en weer zou de vrijheid van godsdienst een vrije en waarachtige God dienende leefwijze en menselijke solidariteit moeten garanderen en door onderling gesprek en samenwerking inzicht in en begrip voor ieders religieuze erfgoed bevorderen.’ 5]

1] A tale of two cities staat met 200 miljoen exemplaren op 2 lijsten van de 10 meest verkochte boeken ter wereld op de 2e en 7e plaats.
2] Overal staat ‘leeswijzer’ maar dat moet volgens mij leeswijze zijn.
3] Tokio heeft een aantal inwoners van ca. 37.800.000 (2015), met een jaarlijkse groei van 0,6 %. Jakarta heeft ca. 30.000.000 inwoners, met een jaarlijkse groei van 2 % en Istanbul heeft ca. 14.800.000 inwoners met een jaarlijkse groei van 2,8 %.
4] Volgens de Journal of Muslim Minority Affairs, maart 2014, is er een Engelse vertaling van Thora, Evangelie en Koran. En komt er in Beirut een Arabisch editie. Hopelijk met een betere eindredactie en tekstcorrectie dan die van Kok, Kampen.
5] Prof. dr. Anton Houtepen (1940) was tot 2005 hoogleraar oecumenica en interculturele theologie bij de Faculteit Godgeleerdheid van de Universiteit Utrecht en directeur van het Interuniversitair Instituut voor Missiologie en Oecumenica te Utrecht.

Abdulwahid van Bommel

Schrijver / Vertaler

Abdulwahid van Bommel is schrijver en vertaler. Zijn nieuwste boek is Koranuitleg voor kinderen.
Profiel-pagina
Al 15 reacties — praat mee.