Sinterklaas is een oude traditie die als geschenkenfeest voor kinderen al gevierd werd in de zestiende eeuw. Met het slavernijverleden heeft het zeker niks te maken. Sinterklaas is van oorsprong een heiligenfeest dat over de hele christelijke wereld gevierd wordt. Sint Nicolaas is nog steeds de patroonheilige van Rusland. In Nederland kreeg het feest echter een heel bijzondere vorm, in de zestiende eeuw werd het een feest dat vooral thuis werd gevierd. Sint Nicolaas was van huis uit weliswaar een katholieke heilige, maar hier ontwikkelde het kinderfeest zich tot een feest voor alle gezindten, waaraan religie eigenlijk niet meer te pas komt. Al in de zestiende eeuw was het gebruik dat kinderen op sinterklaasavond hun schoen bij de schoorsteen zetten. En de volgende dag de cadeautjes vonden, gebracht door een goedheiligman die zelf discreet op de achtergrond bleef en toen ook nog geen hulp nodig had. Het feest bleek een enorm succes. In de negentiende eeuw was het zelfs zo’n groot succes geworden dat de Sint best wat hulp kon gebruiken. Die kreeg hij in de persoon van een onopvallende knecht, overduidelijk bruin van kleur. Ook deze toevoeging bleek een groot succes. Het hulpje van Sinterklaas kreeg een steeds prominentere rol in het Nederlandse Sinterklaasfeest. Hij kreeg zelfs een oerhollandse naam: Zwarte Piet, en een eigen kostuum, het nog steeds bekende pagekostuum met bijpassende baret. Was deze Zwarte Piet tot 1960 nog een tamelijk strenge figuur, voor sommigen zelfs een boeman, na 1960 begon hij zich te ontwikkelen tot een alleskunner, de steun en toeverlaat van Sinterklaas.
Rond 1980/90 waren de eerste bezwaren te horen. De hele wereld kijkt tegenwoordig met ons mee via facebook en twitter en ook Nederland zelf is cultureel divers geworden. Voor velen van hen had Zwarte Piet een andere betekenis, want waarom wordt hij altijd afgebeeld in een traditionele knechtenrol? Sluit dit niet aan bij allerlei stereotypen over wit en zwart?
Zoals we gezien hebben loopt de discussie hoog op. Zo hoog dat een oplossing wel verder lijkt dan ooit. Met als grote risico dat het Sinterklaas-feest zelf, dat uniek is in de hele wereld, mogelijk het kind van de rekening wordt. Terwijl zovelen zich ermee verbonden voelen. Maar misschien biedt het emotioneel jongleren van de laatste dagen ook een kans. Als we het nog niet wisten, dan weten we nu dat het Sinterklaas-feest raakt aan de ziel en zaligheid van heel veel Nederlanders. Er zijn al oproepen te horen, zoals van hoofdpiet Erik van Muiswinkel, dat het Sinterklaas-feest natuurlijk behouden moet blijven. Maar dat misschien wel enkele, als scherp ervaren kantjes van de figuur van Zwarte Piet verwijderd moeten worden, met name elementen zoals de rode lippen, de ringen en het kroeshaar, die al te nadrukkelijk zouden verwijzen naar het slavernijverleden van Nederland. Wat ik belangrijk vind is dat de discussie nu overgaat in een dialoog. Uit de vele mails die het Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE) de afgelopen dagen ontving met suggesties voor verandering, merk ik dat heel veel mensen zich willen inzetten om het Nederlandse Sinterklaas-feest te behouden en daarbij ook rekening willen houden met de gevoelens van anderen. We moeten Sinterklaas weer een feest maken met toekomst.
Bekijk hieronder een video-interview met Ineke Strouken over ’tradities’.
Een weloverwogen bijdrage. Alleen er is niemand die beweert dat de sinterklaastraditie iets met het slavernijverleden te maken heeft, laat staan dat die traditie afgeschaft zou moeten worden (behalve, helaas, die bijzonder onhandige en onprofessionele mevrouw Verene Shepherd, die de perceptie opriep dat ze in naam van de VN sprak. UNESCO heeft die missperceptie echter gecorrigeerd, en zich van haar gedistantieerd- zie http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3532450/2013/10/24/Verenigde-Naties-vrijwilliger-Shepherd-sprak-niet-namens-VN-over-Zwarte-Piet.dhtml) … Waar het om gaat is dat er hier in feite sprake is van twéé tradities: die van Sinterklaas, vanaf de zestiende eeuw, en die van Zwarte Piet, vanaf halverwege de negentiende eeuw. Alleen deze laatste traditie wordt ter discussie gesteld. En deze traditie heeft daadwerkelijk iets met slavernij te maken: het gezicht van Zwarte Piet volgt nauwkeurig de verbeelding van domme zwarte slaven in de Amerikaanse minstrel traditie (grote rode lippen, kroeshaar, gouden oorbellen), terwijl de kleding van Zwarte Piet precies die is van zwarte slaaf- of knechtjongetjes in de moderne Europese schilderkunst, nadat dat soort slaafjongetjes een statussymbool werden. DAAR gaat het om: dat de visuele invulling van Zwarte Piet uit de koloniale tijd stamt en diep beïnvloed is door westerse tradities van het verbeelden van zwarte slaven. Wat activisten willen is dus NIET Sinterklaas afschaffen, maar mensen bewust maken van de geschiedenis van Zwarte Piet en een poging ondernemen om in overleg die traditie aan te passen, zoals tradities door de eeuwen heen aangepast zijn, om met onze tijd en de waarden van onze tijd mee te gaan. Wij hebben tenslotte de traditie van het heterohuwelijk aangepast, en de traditie van vrouwelijke onderdanigheid: waarom dan niet de traditie van het verbeelden van zwarten als knecht en slaaf?
Waar een groot land klein in kan zijn. De enige voor wie het Sinterklaasfeest is bedoeld zijn kleine kinderen. Kleine kinderen maakt het helemaal niets uit of er nu een gele, een groene, een blauwe Piet iets in zijn/haar schonen stopt, als er maar iets in zit. Het zou juist naar onze gekleurde medemens een groots gebaar zijn om met dit, voor sommige Medelanders discriminerende feit in onze cultuur. Je wordt er zelf als volk niet minder van en je kan weer gezamenlijk door 1 deur. Zeker in tijden waarin het lijkt alsof elk landje voor zich weer de nationalistische toon de boventoon voert. Verder wens ik ieder een vrolijk feest. Maar op een dag zijn we ook opgehouden met het stenigen van overspelige vrouwen, sommige tradities moet je veranderen, wordt je allemaal beter van.