Malala werd in één dag zo beroemd dat haar achternaam onnodig was bij een aankondiging à la Mariah, Whitney en Celine. Nabeela Rehman daarentegen vloog terug naar een dorpje in Noord-Waziristan, de vergetelheid weer in. Malala veroorzaakte een mediastorm, omdat ze de klassieke damsel in distress was in de white saviour complex. Nabeela fuckt dit hele scenario op. Zij is geen slachtoffer van een ‘haatbaard’, maar van ‘het verlichte Westen’. En dat strookt niet met het dominante beeld van moslima’s in Westerse media, dat van een onderdrukte slachtoffer van de islam.
Toen ik hoorde over de 6-delige docuserie Seks en de zonde van Femke Halsema en de ondergewaardeerde en getalenteerde Hassnae Bouazza en Nadia Bouras hoopte ik op een eerlijker en completer beeld van vrouwen in de islamitische wereld.
Nu is de keuze simpel: of we zien de moslima als ze haar hoofddoek heeft afgeworpen en bevrijd is van de isoleercel die islam heet. Of we zien haar als gehoorzame en gesluierde huishoudapparaat.
In Seks en de zonde staat in elk deel één islamitische vrouw centraal. We ontmoeten de Pakistaanse Bollywoodster Veena Malik, de Saoedische shariageleerde en activiste Souad al Shammary, maar ook de in niqaab gehulde Britse Shalina Lit en de Marokkaanse sociologe en feministe Latifa Jbabdi.
De serie ontlokte veel reacties, ook van moslima’s. Zelfs van moslima’s die geen minuut hadden gekeken, maar wel een mening hadden. Het zou me niks verbazen als diezelfde moslima’s heel boos worden als iemand zonder kennis over de islam praat.
Maar op de website Nieuwwij.nl is een interessante inhoudelijke discussie te vinden. Vooral Femke’s vraag waarom een moslima kiest voor een geloof dat zo hardvochtig is, deed pijn. Die pijn voelde ik ook. Een geloof is niet hardvochtig, mensen zijn dat. Toch moet deze vraag gesteld worden, wil er überhaupt een opening ontstaan naar een ander perspectief in het islamdebat dan dat van het afgelopen decennium. Nu is iedereen die iets over de islam wil zeggen bij voorbaat verdacht van PVV-achtige sentimenten. Zo verziekt is het. Maar ook zo voorspelbaar.
Maar ook buiten islamitische gemeenschappen lijden vrouwen, waarom daar geen docu over?
True. Alles vindt altijd ergens anders plaats. Maar onmiskenbaar is de positie van vrouwen in de islamitische wereld tot de macht 1000 keer slechter dan in andere gemeenschappen en dat rechtvaardigt minstens nog eens 1000 docuseries. Kijk. Anders. Dit. En. We. Praten. Verder.
http://www.aljazeera.com/programmes/headtohead/2014/02/do-arab-men-hate-women-201421282224596667.html
Mag een buitenstaander – oftewel een niet-moslim – daar wat van vinden?
Het antwoord hierop is een simpele parafrasering van de vraag: mag een mens wat van een ander mens vinden?
Maar is Femke niet de typische white saviour die de moslima wil redden? Dat is een goede vraag. Een serie over een hoogopgeleide witte vrouw uit het welvarende en vrije Nederland, die haar leven als ultieme standaard beschouwt waar ze de moslima mee meet gaat uiteindelijk niet over de moslima’s, maar over de maakster zelf. Toch deed Seks en de zonde iets wat het white saviour narratief nooit doet. In de eerste aflevering maakte Femke zich expliciet – voor sommigen te expliciet – bekend als white saviour. De in diversiteitskringen gehekelde ‘white gaze’ is vaak verborgen, hier in your face.
Dat is eerlijk, maar is het beeld van de moslima nu ook completer?
Ik heb een aflevering met mijn moeder gekeken. Ik zat op een bank en zij op een andere. Ze had van vriendinnen gehoord dat ‘Fimke’ (zo spreekt ze ‘Femke’ uit) iets met islamitische vrouwen ging doen en wilde het graag zien. We hebben de aflevering met Souad al Shammary gekeken. Het ging over strijd, over kinderen bijna kwijtraken, over spijt, een nieuw leven opbouwen, reflecteren. We hebben de hele aflevering geen woord, maar wel ontelbaar veel blikken gewisseld. Blikken van herkenning. Mijn moeder zag delen van zichzelf terug in Souad en ik zag delen van mezelf terug in m’n moeder. Ik vermoed dat veel Nederlandse moslima’s en hun naasten tijdens het kijken dat soort momenten hadden.
De meeste moslima’s zijn niet de vrouwen die we in deze serie zagen. Sterker, de meeste vrouwen zijn dat niet. De meeste vrouwen in de islamitische wereld hebben zichzelf en elkaar aangeleerd een beetje mee te bewegen hier en een beetje grenzen op te rekken daar. Zonder poespas. Revoluties zitten in kleine dingen, in subtiele stapjes. Maar wat veel van deze vrouwen missen zijn spiegels, waarin ze gereflecteerd worden. In Seks en de zonde krijgen ze een paar glimpsen te zien, die op de Nederlandse televisie zelden te zien zijn. Ze krijgen zichzelf in hun wildste dromen te zien of juist in hun ergste nachtmerrie. Kijken en luisteren naar anderen, die flarden van jezelf in zich dragen is een soort therapie.
Tijdens het kijken van de serie kwamen er steeds vragen bij mij op. Waarom zijn er Syrië-gangers, maar geen Nigeria-gangers om de schoolmeisjes uit de klauwen te redden van Boko Haram? Of Yemen-gangers om kindbruiden te bevrijden van geïnstitutionaliseerde pedoseksualiteit? Waarom is het Israël/Palestina-conflict het toonbeeld van onrecht tegen moslims en seksueel geweld tegen islamitische vrouwen dat niet? Waarom worden we bozer op Wilders als hij moslimhaat predikt dan op een geleerde die vrouwenhaat predikt?
De antwoorden heb ik nog niet, maar ik denk dat het te maken heeft met prioriteiten. De islamitische vrouw heeft geen echte prioriteit.
Ze heeft even veel prioriteit als het Westen haar nodig heeft om militair ingrijpen te rechtvaardigen of als stok om ‘de islam’ mee te slaan. Ze heeft even veel prioriteit als de islamitische wereld haar nodig heeft als slachtoffer van de VS of Israël om haat jegens het Westen te voeden. Of als symbool om de superioriteit van ‘de islam’ mee te bewijzen.
Maar een echte prioriteit?
Nope.
Ik kan alleen maar dankbaar zijn, dat – white saviour of niet – een mens zich bekommert om een ander mens, een podium creëert voor een eigen verhaal en hier wel een prioriteit van maakt.
Bovenstaande tekst werd eerder geplaatst op de blog tofikdibi.tumblr.com van Tofik Dibi.
Ik ga vanavond naar de laatste aflevering kijken. Ben erg benieuwd.
Joepie! De eerste moslim die positief is over de serie! Dat is toch veelzeggend. Is Dibi wel een moslim eigenlijk, vraag ik me nu af?
We zijn geen buitenstaanders van elkaar. We zijn allemaal verantwoordelijk. Of als we niets doen dan zijn we verantwoordelijk dat er niets verbeterd niets verandert. Die drones zijn afschuwelijk. Maar daar gaat het nu niet over. Het gaat erom dat dankzij of ondanks de islam Dat meisje Malala die naar school wil, een kogel door haar hoofd krijgt gejaagd door een stelletje eikels dat een Heilige Oorlog aan het voeren is in naam van die islam. Die drone is ook afschuwelijk en ook die oorlog is ook ontheiligt, alleen is het willekeurig wie het slachtoffer is. Allicht niet zo willekeurig maar je begrijpt het verschil dat ik wil duiden. Steeds weer vallen burgerslachtoffers van beide kanten. En houd ook alsjeblieft op met het ”verlichte westen’ typeringkje. Nederlanders zijn doorgaans behoorlijk tolerant en van mij mag de zwarte Piet verdwijnen maar ik heb wel moeite met die vreemde moslims wiens vrouwen als een soort apartheidssysteem worden gescheiden van de mannen. Ik vind het naar want hoever gaat onze samensmelting met andere culturen? Komt er hier een Sharia? Maar waar kan ik dan naartoe? Ik wil een vrije vrouw zijn en over deze heel wereld kunnen lopen in vrijheid. Dus het is niet fair om ieder kritiek puntje als superioriteits gevoel uit te leggen. Of als het onrust is of angst, is dat dan zo irreeel?
Ter herstel: Het is zeker niet alleen de islam die gebruikt of misbruikt wordt om de vrouw eronder te houden. En ook vind ik de marokaanse cultuur een prachtige en rijke historie en kunst en ambacht hebben. Kortom.. maar mensen rechten en ons bekommeren om elkaar: Ja heel graag.
Ik deel een heel groot deel van Tofik’s analyse.
Echter, niet dat je blij moet zijn [met Femke] dat iemand -überhaupt- prioriteit geeft aan het lot van vrouwen [daar].
Ik denk dat het Westen elke recht van spreken heeft verloren, en compleet onbetrouwbaar is gebleken, als het aankomt op het ‘helpen’ van de mede-mens. Het is altijd geweest met een dubbele agenda, en ALTIJD met desastreuze gevolgen.
De vrouwen [daar] kunnen heel goed voorzichzelf spreken.
En dat doen ze ook. Maar wij luisteren alleen naar verhalen die over hen verteld worden, zodat we kunnen filteren op wat we zelf graag willen horen. Ik heb de documentaire niet gezien, maar het feit dat deze uit de mouw komt van een blanke vrouw zegt mij genoeg. (En nee, dat Femke geflankeerd wordt door twee vrouwen met dezelfde roots als de vrouwen die in de serie worden geïnterviewd, maakt geen ene bal uit. Dat is zelfs gewoon heel ordinair jezelf een alibi verschaffen).
De regels is heel simpel: de onderdrukte groep vertelt het eigen verhaal zélf. Telkens wanneer een ander dat voor de groep doet, dan kun je er blind van op aan dat dit geen ‘hulp’ zal zijn, maar een van de manieren om de getroffen groep nog verder te onderdrukken. En áls je je al geroepen om je cape op te doen om de onderdrukte groep te ‘redden’ dan geef je het verhaal van deze groep woord-voor-woord door zónder ook maar een enkele keer hun verhaal te bezoedelen met je ‘eigen’ woord. Moeilijk? Ja, klopt! Maar als je dat niet kunt opbrengen, garanderen, dan houd je mond!
Er zijn genoeg talentvolle vrouwen [daar] die documnataires (of andere vormen van media) hebben gemaakt waarin ze hun eigen verhaal vertellen. Die heeft u niet gezien. Waarom? Omdat wij hier in het Westen alleen maar geïnteresseerd zijn in hun verhaal [daar] wanneer wij [hier] in dat verhaal fungeren als de held/innen.
Dus, nee, hoewel — zoals gezegd — ik het voor het grootste deel eens ben met de analyse van Tofik, denk ik niet dat we blij moeten zijn dat er iemand zich überhaupt het lot aantrekt van deze vrouwen. Als je écht moet kiezen, dan is géén documentaire beter dan een Femke-documentaire.
P.S. importeer de volgende keer documentaires gemaakt door vrouwen [daar]. En belangrijk, wees dan niet selectief, maar laat de verscheidenheid zien van de discussie die daar over vrouwenrechten wordt gevoerd en selecteer niet alleen documentaires die passen in het Westerse beeld dat we van het Oosten hebben gecultiveerd.