Van Kyiv naar Kew op zoek naar hoop

Tegelijkertijd kwam de ene na de andere verschrikking aan het licht in Oekraïne: dode lichamen op straat, een omgekomen oorlogsverslaggever, reeksen aanvallen op zorginstellingen, raketten op een met vluchtelingen volgepakt treinstation. Ik sloot mijn LinkedIn post af met: ‘Alles wat je doet om de wereld wat beter te maken lijkt futiel, volslagen zinloos. Wat zijn wij voor soort? Heeft iemand nog een beetje hoop?’

In een opiniestuk in Het Parool verwijst Ruben Jacobs naar de Tsjechische schrijver en president Vaclav Havel, die gezegd heeft dat hoop iets heel anders is dan optimisme of wensdenken. Hoop is een actief proces. Iemand die hoop waarmaakt zet zich in voor verbetering zonder de zekerheid van succes. Ruben pleit ervoor om in actie te komen voor een betere wereld. Zo creëer je hoop.

Psycholoog Charles Snyder heeft veel geschreven over hoop en vergeving. Hij ziet drie essentiële elementen in hoop: het vermogen om een gewenste toekomst te verbeelden, de vaardigheid om wegen van het nu naar die toekomst vast te stellen en het gevoel te kunnen handelen om die wegen in te slaan. Mijn onmacht ontstaat bij het derde element. Een toekomst zonder al het leed van de oorlog in Oekraïne is gemakkelijk voorstelbaar. De wegen daarheen zijn al een stuk lastiger, deskundigen ontwikkelen allerlei scenario’s over het verloop van de oorlog (zie bijvoorbeeld de bronnen van diverse experts in dit NRC-artikel). Mijn persoonlijk handelingsvermogen om iets te veranderen in Oekraïne ontbreekt volledig. Behalve doneren aan hulporganisaties sta ik machteloos om het leed in Oekraïne te verlichten. Laat staan te stoppen.

In Delft spreek ik twee vrouwen uit Oekraïne. Een van hen is twee dagen geleden in Nederland aangekomen, gevlucht uit Oekraïne. Met een gezicht vol zorgen laat ze een foto zien van haar zoon in militair uniform. En daarna een filmpje van diezelfde zoon met twee schattige kleine meisjes die staan te dansen. Zijn dochters, haar kleinkinderen. Ik moet me met alle kracht beheersen om niet in huilen uit te barsten. Als we het daarna hebben over alle acties voor de vluchtelingen spreekt ze woorden van waardering en dank. Alleen haar lichaamstaal is anders.

En dan komt het. De Oekraïense vrouw spreekt over de noodzaak van een no-flyzone en van tegenwicht tegen alle propaganda waar Poetin zijn volk mee vergiftigt. En ik sta met mijn mond vol tanden. Want dat gaat niet gebeuren, de NAVO wil geen kernoorlog riskeren. Daar ben ik het geheel mee eens. Het komt me haarscherp voor ogen: eigenlijk offeren we deze mensen gewoon op aan de agressie van Poetin. We bieden ze onderdak, kleding en geld, maar niet dat wat ze echt nodig hebben en waar ze echt om vragen. Wat resteert is weer verslagenheid en machteloosheid.

Het leed en de onmacht verlammen me. Moet ik dan maar minder kijken naar al die berichten en beelden over de oorlog? Deskundigen waarschuwen voor ‘doomscrollen’, het maar doorgaan met consumeren van slecht nieuws online. Zie bijvoorbeeld dit artikel in de Volkskrant.  Stephan Huijboom schreef eerder op deze website bijvoorbeeld over een gebalanceerd nieuwsdieet. Het voelt laf, maar stoppen met kijken kan nodig zijn uit zelfbescherming als het leed je te veel wordt. Er bestaat een site met een gestileerde driedimensionale weergave van een Syrische gevangenis. Een team van Amnesty International en Forensic Architecture heeft op basis van getuigenverklaringen van overlevenden een driedimensionaal model gemaakt van de Saydnaya gevangenis in Syrië. In elke ruimte kun je horen en lezen wat er met de gevangen gebeurt, wat mensen elkaar daar aandoen. Ik heb die site bekeken en me een klein beetje proberen te verplaatsen in de mensen die daar gevangen zaten en zitten. Dat ging slechts gedeeltelijk, deels omdat het niet voorstelbaar is thuis achter de computer in mijn comfortabele werkkamer. Maar vooral omdat ik er anders zelf aan kapot ga.

Laatst luisterde ik naar een mij zeer bekende voorganger tijdens de dienst van Apostolisch Genootschap. Mijn vrouw sprak over de zadenbank beheerd door Royal Botanic Gardens Kew in het Verenigd Koninkrijk. Deze bank bewaart meer dan 2,4 miljard zaden van wilde planten uit de hele wereld in ondergrondse kluizen die bestand zijn tegen overstromingen, bommen en straling. Zo probeert RBG Kew planten te beschermen tegen uitsterven.

De voorganger zag dat als metafoor. Door de eeuwen heen hebben mensen onnoemelijk veel blijken van liefde aan elkaar gegeven. Heel vaak dwars tegen onderdrukking en misdaden in. Een buitengewoon geschenk dat nu in haar besloten ligt. Zij heeft de liefde van generatie op generatie overgedragen gekregen. Die erfenis wil zij met kracht beschermen, vermeerderen en uitdelen aan iedereen die ze ontmoet. Opdat de liefde verder gaat.

Opeens dringt het tot me door. De voorganger verbeeldt een aanlokkelijke toekomst met meer liefde. Ze laat zien hoe daar te komen door liefde te beschermen en door te geven. En ze geeft aan dat iedereen in zichzelf liefde kan vermeerderen en dat uit kan delen. Ik dus ook. Ik help kinderen omdat ik van kinderen hou. Ik speel met dat jongetje om hem een beetje warmte en liefde te geven in een onbekende omgeving waar mensen zijn taal niet spreken. Ik spreek vrijwilligers om ze te laten voelen hoe blij ik word door wat ze doen. Ik ga verder met wat ik deed. Niet vanuit machteloosheid en beperking, maar vanuit innerlijke kracht en gedrevenheid. Vanuit hoop.