Van treurbuis naar troostbuis

Maar de openbare omroep, pfff… die zou toch van onze belastingcenten wel iets beters moeten bieden? Helaas, gehavend door een overheid die met de botte bijl bezuinigt, vergeet ze graag haar roeping om de cultuur een beetje op peil te houden en de mensen te helpen om eens over zichzelf, het leven en de wereld na te denken.

Was vroeger alles beter? Ach ja, je had natuurlijk de zuilen die ieder hun eigen missie over het voetlicht brachten. Destijds wel troostrijk voor de leden van zo’n zuil, die zich meestal bevestigd zagen in hun gelijk. In de ruimte daartussen opereerden vrijbuiters als de VPRO en de IKON. Of een fenomeen als Jack van Belle, die bij de VARA in de jaren zeventig jarenlang zijn programma Zienswijze mocht presenteren, waarin mensen van allerlei levensbeschouwelijk pluimage aan het woord mochten komen. De mensen bleven er op zondagavond massaal voor thuis. En toen kwam de EO opzetten, die zich, vertrokken vanuit een dogmatische en moraliserende christelijke boodschap, langzamerhand een monopoliepositie verwierf als het over levensbeschouwing en zingeving op de buis moet gaan. Van Knevel tot De Kist, en van Bakkie Troost tot Nederland Zingt op Zondag.

En moet de rest van Nederland, die snakt naar zinnige programma’s, dan nu maar genoegen nemen met College Tour en Zomergasten? Is er nog iemand die, zoals we in de jaren negentig bij de IKON nog konden doen, documentaire-series mag maken zoals Via Mystica of Passions of the Soul?

Nu de kerken voor steeds minder mensen een rol spelen als het gaat om zingevingsvragen, is er een enorm gat ontstaan. Sommige vanouds kerkelijke omroepen doen hun uiterste best om dat gat te vullen. Soms op een wat klassieke wijze, zoals met voor de achterban herkenbare programma’s over kloosters, kerkelijke feesten en kunst, en soms op een wijze die persoonlijker is en daardoor des te meer troost en inzicht biedt. Het Vermoeden (nu ook door de EO ingelijfd) was zo’n programma. Het kwam uit de koker van Annemiek Schrijver, die dat programma meer dan 10 jaar presenteerde, en haar werk nu voortzet bij de KRO-NCRV met bij voorbeeld het programma De Verwondering. Vele duizenden zitten op zondagmorgen om half negen klaar voor dat programma om hun behoefte aan bezinning, zingeving, verdieping en troost vervuld te zien. Gewoon door getuige te zijn van een respectvol gesprek tussen iemand die echt iets te zeggen heeft en iemand die echt kan luisteren. Uitstervende diersoorten roepen massaal om protest. Het is de hoogste tijd om ook het uitstervende levensbeschouwelijke programma te redden! Van Vlamingen hoor ik dikwijls dat het in dat land al te laat is. Zij kijken daarom graag naar wat er in Nederland op dat gebied nog wél bestaat.

Toen ik in de jaren tachtig voor de IKON werkte was de in 2009 overleden Wim Koole daar nog directeur. Een bevlogen en inspirerende man. Zijn motto was dat televisie vooral troost moet bieden. Na zijn vertrek bij de IKON promoveerde hij, in 1993, op een proefschrift met als titel De troost van televisie. Dat is een totaal ander uitgangspunt dan dat televisie vooral kijkcijfers moet opleveren. Maar het één sluit het ander niet uit. Een diepgravend programma als Van de Schoonheid en de Troost (VPRO, Wim Kayzer, 2012) werd een hype. En Herman Finkers slaagde erin een recordaantal kijkers te trekken met zijn Oudejaarsconference in 2017, waarin hij fijnzinnige humor en mystieke teksten in een koppelverkoop aanbood. Met een knipoog naar de kijker deed hij er ook een blote vrouw bij. Je moet tegenwoordig wel wat doen, natuurlijk, om de kijker te blijven boeien…

Ik pleit, ik bid desnoods, voor het behoud van zingevingsprogramma’s op de buis. Voor een omslag van treurbuis naar troostbuis. Voor inzicht bij de omroepbazen en de minister. Voor het stoppen van de kaalslag bij de Publieke Omroep. Voor een beleid waarin niet alleen geld en de kijkcijfers de programmering bepalen, maar vooral een visie op waar de werkelijke nood van veel mensen in ons deel van de wereld ligt. En dat is de nood aan zingeving. De vanouds kerkelijke omroepen moeten daar zelf ook pal voor staan. Maar niet alleen zij. Want zingeving overstijgt de kerkelijke kaders. Iemand zei ooit dat de mens ongeneeslijk religieus is. Die gedachte deel ik. Maar laten we religie dan in de breedste zin verstaan: als een manier om je weer te verbonden te weten met wie je ten diepste zelf bent, met de ander en met alle levende wezens, en met het Mysterie dat ons verstand te boven gaat.