Het is bijzonder om te beseffen dat deze leermethoden nog steeds in onze denkwijze doorfietsen. Aan de ene kant van het spectrum staan de politieke partijen, opiniemakers, influencers en schrijvers die de verschillen tussen mensen uitvergroten. Net als in de plaatjes: je ziet precies dezelfde mensen maar er zijn kunstmatig verschillen aan toegevoegd. In het ene plaatje heeft het meisje een rode bal, in het andere een blauwe. Aan de andere kant heb je mensen die zich richten op verbinden: de overeenkomsten tussen de mensen benadrukken, naar saamhorigheid en verbinding streven. Kinderlijk overzichtelijk.
Als kind vond ik het uitdagender om verschillen te zoeken. Maar inmiddels ben ik ook een puntenverbinder. In mijn gesprekjes met de buren en in de supermarkt, bij het lezen van de krant en bij het schrijven heb ik een persoonlijke agenda: hoe zorgen we voor gemeenschappelijkheid? Hoe zorgen we ervoor dat we een gemeenschappelijke basis hebben als straat, als samenleving, als buurt? Wat verbindt ons anno 2020? Zijn dat bijvoorbeeld onze gedeelde tradities en gebruiken? En zo ja, hoe maak je je die dan eigen? Vooral als het niet de jouwe zijn?
Neem mij als voorbeeld. Rondom mijn tiende kwam ik naar Nederland. Van de traditie rondom Sinterklaas had ik geen kaas gegeten: ik snapte niets van gebruiken zoals je schoen zetten, de intocht en een verlanglijstje. Het zijn niet de gebruiken en tradities waarin ik opgegroeid ben. Maar de realiteit is me gaan inhalen. Ik kreeg zelf kinderen, en op hun school krijgen deze tradities uitgebreid aandacht, vorm en uitwerking. Dus moest ik na vijfentwintig jaar in Nederland, mij alsnog tradities en gebruiken eigen maken die niet die mijne waren. Maar hoe doe je dat?
Filosofische vragen
De inclusieve moeder op het schoolplein was mijn redding toen mijn kids in groep 1 terechtkwamen. Als een antropoloog met een notieboekje schreef ik haar antwoorden op mijn vragen: ‘Hoe vaak mag een kind een schoen zetten? Wat doe je in de schoen? Wat zijn kleine en grote cadeautjes?’ En ik noteerde haar tips: ‘Belangrijk: vergeet niet de wortel en hun briefjes aan de sint te verstoppen na het in de schoenen stoppen van de cadeaus’ … Het Sinterklaasjournaal als leidraad … Dieuwertje Blok legt alles wel uit … oké … Wat is dan pakjesavond? Oh, dan een jutezak? En oh, de buurman of buurvrouw moet aankloppen?
En dan heb ik het niet eens over antwoorden op de filosofische vragen die ik had: Hoe kan de sint alles weten? Hoe kan hij iedereen een cadeau geven? Hoe kan hij tegelijkertijd overal zijn? Tot aan: is hij dan soms God ofzo? Ook ik heb vaak gedacht dat met de Sint (de naam zegt het al: goedheiligman) er een basis wordt gelegd voor een soort monotheïsme. Immers, hij krijgt kenmerken die gelovigen aan God toekennen. Hij is almachtig (hij kan alles!), alwetend (hij ziet wat je verkeerd hebt gedaan), bestraffend (hij neemt je mee terug in een jutezak), en liefdevol (je krijgt cadeaus). Hij is natuurlijk daadwerkelijk een heilige binnen het katholicisme. Maar dit terzijde.
Terwijl ik me daar steeds meer in begon te ontwikkelen – want zo voelde het wel – vroeg ik me ook af: hoe maak je je een gebruik eigen dat niet eigen aanvoelt? Het bijzondere is: de gebruiken en tradities voelen nu wel eigen bij mijn kinderen. Dus al behoren deze tradities niet tot mijn eigen jeugdsentiment, als cultuurdrager ben ik er wel in geslaagd om ze over te brengen aan mijn kids. Ik heb het hier natuurlijk wel over het inclusieve Sintfeest zonder enige vorm van postkolonialisme.
Voor mij is het inmiddels helder: gebruiken en tradities kunnen iets gemeenschappelijks bieden, maar zullen niet per se verbindend werken als je er niet mee opgegroeid bent. Net zoals de gemiddelde witte Nederlander niet per se de warmte en gezelligheid voelt bij een eid al fitr (suikerfeest) die menig moslim wel zal ervaren. Komt het dan uiteindelijk op voelen aan? In zekere zin wel. Zo voelde ik me absoluut een Nederlander toen Sari van Veenendaal tijdens het Vrouwen WK voetbal Nederland naar de tweede plek bracht. Het Nederlands volkslied heb ik nooit eerder zo uit volle borst meegezongen.
Zoeken en proberen
Mijn zoektocht naar een gemeenschappelijke basis is onaf. Ik blijf zoeken en proberen. Omwille van dit mooie land waar we het zo enorm goed hebben, en omwille van de verschillen-overstijgende generatie na ons, waarvan de leden hopelijk meer met elkaar gemeen zullen hebben.
Herkenbaar Sahar! Ook ik heb me tradities “eigen” gemaakt omdat ik deel uit wilde maken van andere culturen dan “mijn eigen”.
Maar het woord cultuur zou moeten worden vervangen door “gewoonten en tradities”.
(Ik ben daar overigens jaren geleden mee gestopt toen ik besefte dat geen van die sets van gewoonten en tradities bij mij paste.)
Van kerk gaan tot thuisblijven, van protestantisme tot katholicisme tot islam, van gesloten zijn tot open zijn en zo zijn er meer voorbeelden te noemen.
Mede door mensen als jij heb ik nu mijn eigen “cultuur”: behandel mensen zoals je hoopt dat je zou zullen behandelen. En leef met respect voor de natuur, al kan dat nog wel beter.
Als iedereen die eerste regel om te beginnen zou navolgen komt die verbondenheid er ook wel.