Ook nieuwe Nederlanders, mensen met een andere culturele achtergrond dan de Nederlandse, zijn onderdeel van deze staat en daarom is hun betrokkenheid bij de samenleving van groot belang. Het is essentieel dat zij zich verbonden voelen met dit land. Die verbondenheid ontstaat pas wanneer zij de ruimte krijgen voor hun symbolen, rituelen en culturele vorming, náást het gevoel dat zij bij de nieuwe samenleving horen. Zo ontwikkelen mensen zich vanuit hun eigen culturele achtergrond tot Nederlandse staatsburgers en voelen ze zich emotioneel verbonden met Nederland.
Op deze manier omvat het Nederlanderschap ook de culturele en/of religieuze achtergrond van nieuwe Nederlanders. Zogenaamde ‘hybride identiteiten’ komen tot stand, zoals een islamitisch-Nederlandse identiteit. In zo’n identiteit komt persoonlijke beleving van de eigen cultuur samen met publieke participatie. In tegenstelling tot wat in het huidige debat over integratie de boventoon voert, vormt het behouden van de eigen cultuur in mijn ogen een voorwaarde voor een solide verbondenheid met Nederland. Daardoor komt participatie, met de daarbij behorende plichten, beter tot haar recht.
De belangrijkste voorwaarde om dit te bereiken is dat de Nederlandse identiteit zodanig wordt verruimd dat nieuwe Nederlanders zich er, met behoud van hun eigen achtergrond, in kunnen herkennen. Dan pas werkt het Nederlanderschap uitnodigend in plaats van uitsluitend.
Helaas is Nederland de afgelopen tijd precies de andere richting opgegaan. Dit is schadelijk voor de samenleving. Wat hebben we dankzij de vertogen in de afgelopen jaren bereikt? Vervreemding, geweld, verscheuring en angst. Hoelang nog voordat het besef doordringt dat dit een doodlopende weg is?
De debatten over de multiculturele samenleving werken voornamelijk uitsluitend, waardoor een diepe kloof is ontstaan tussen autochtonen en nieuwe Nederlanders. In een samenleving waarin de tweedeling sterk is, is de kans op vorming van een hybride identiteit bijna nul. In zo’n samenleving overheerst de angst voor de ander. De ander is een gevaar voor de Nederlandse normen en waarden.
Deze vorm van uitsluiting roept van alles op bij de nieuwe Nederlanders. Zij voelen zich aangevallen en zien de Nederlandse samenleving als boosdoener. We zijn in een vicieuze cirkel terechtgekomen, waarin we elkaar verwijten maken en waarin debatten zich steeds herhalen.
De enige manier om deze cirkel te doorbreken is de problematiek vanuit een andere hoek te benaderen. Niet vanuit ‘wij versus zij’, maar vanuit ‘wij, (oude en nieuwe) Nederlanders’. We zouden afscheid moeten nemen van de illusie dat de Nederlandse identiteit homogeen, eenduidig en statisch is. Nederland omvat meer verschillende culturen en achtergronden dan ooit. De Nederlandse identiteit zou wat dunner beschouwd kunnen worden dan wat er nu gebeurt. Dan pas kan zo’n nationale identiteit fungeren als een soort web. Een web dat verbindt in plaats van uitsluit. Binnen een brede definitie van Nederlanderschap kunnen Nederlandse burgers met diverse achtergronden zich hier thuis voelen. Een gevoel dat gebaseerd is op een hechte verbinding tussen de culturele en/of religieuze achtergrond en de Nederlandse identiteit. Dan pas is het mogelijk te denken aan een dynamische samenleving met actieve en betrokken burgers.
