In deze tijd van de lichtfeesten die in verschillende religies gevierd worden, is licht niet alleen praktisch en gezellig, maar ook broodnodig, zowel letterlijk als figuurlijk. Zelf vier ik Chanoeka, de Joodse feestdag (week) waarbij we een licht-wonder gedenken. Na de verwoesting van een tempel brandde een kruikje olie dat maar genoeg was voor één dag maar liefst acht dagen, precies genoeg om nieuwe olie te vervaardigen. Daarom steken wij elke dag een extra olielampje of kaarsje aan in de negenarmige kandelaar, de chanoekia. De negende kaars verlicht alle andere kaarsen. Verder eten we, wat we trouwens bij alle feestdagen doen; maar dan nu speciaal gerechten die in olie zijn bereid. Ook kerst wordt gevierd met veel lichtjes en ik denk dat ook mensen die geen religieuze feesten vieren zich graag omringen met licht in deze periode. Verder zoeken mensen elkaar op, zoekt men ook figuurlijk licht in de duisternis en worden goede voornemens bedacht. Dat doen we niet voor niets.
Mensen hebben bepaalde basisbehoeften, zoals eten, drinken en veiligheid. Helaas leven er nogal wat mensen in onze wereld voor wie de vervulling hiervan geen vanzelfsprekendheid is. Wij hebben hier het geluk over het algemeen ook op minder primaire, maar wel basisbehoeften gericht te kunnen zijn. Behalve fysieke zijn er ook psychosociale behoeften die ons gedrag sturen. De zelfdeterminatietheorie gaat uit van drie belangrijke behoeften: autonomie, competentie en verbondenheid. Oftewel: een gevoel dat het jouw eigen keuze is, dat je het kan en dat je ergens bij hoort en connectie voelt met anderen. Voor autonomie en competentie is veel aandacht in onze samenleving; het individualisme viert hoogtij en presteren en competentie-ontwikkeling staan centraal in onderwijs en werk. Verbondenheid is een uitdaging. We verbinden ons suf via social media en in de vele contacten in onze netwerken, maar tijd en aandacht vinden voor degenen die het dichtst bij ons staan of juist wat verder van ons af staan is geen vanzelfsprekendheid. De diversiteit in onze netwerken is niet altijd even ruim. Verbinden met mensen uit andere groepen is soms ook spannend en vraagt openheid en confrontatie van eigen waarden en beelden. Verbinden met naasten eigenlijk ook. Bewustzijn van kwetsbaarheid en reflectie kunnen bijdragen aan deze verbinding.
In de vorige eeuw werd je wel eens verkeerd verbonden, wanneer iemand je via de telefooncentrale in contact bracht met iemand anders dan degene om wie je had gevraagd. Nog steeds zeggen mensen wel eens dat zij verkeerd verbonden zijn, als zij een verkeerd nummer gedraaid, of beter gezegd inmiddels, ingetoetst hebben. Onzin natuurlijk, je kunt beter bij jezelf te raden gaan hoe je wél daar komt waar je wil zijn. Misschien is dit wel eerder een tijdsbeeld dan een taalkwestie: kritiek op anderen is er in overvloed. Of het nu politici, managers of politieambtenaren zijn, velen moeten het ontgelden als het gaat om wie verantwoordelijk is voor ellende in de wereld. In de spiegel kijken en bedenken wat jij zelf anders kunt doen, is lastiger. Er zijn een hoop, overigens best gezonde, sociaalpsychologische mechanismen die ons helpen om een positief beeld van onszelf en de groepen waartoe we behoren in stand te houden. Oorzaken voor het negatieve vooral extern zoeken is daar één van. Het kan echter ook vruchtbaar zijn om verandering eens bij onszelf te zoeken en te bekijken wat aanpassing van eigen gedrag ons oplevert. Kun jij iets bedenken? Misschien heb je meteen een goed voornemen erbij.
Verbinding is hierin het sleutelwoord. En dan niet eens meteen de verbinding met anderen, andersdenkenden of vijanden. Nee, verbinding met je eigen behoeften en drijfveren zou wel eens een heel waardevol startpunt kunnen zijn. Wat raakt jou? Wat geeft je energie, waar wil jij je energie in stoppen. Waartoe wil jij je licht laten schijnen?
Daarvoor is niet meteen de ambitie nodig om de grootste weldoener van deze eeuw te worden. Kleine bijdragen kunnen het grote geheel ook in beweging brengen. We leven in systemen. Als in een systeem één verandering in optreedt, verandert dit de hele dynamiek van het systeem. We zien maar al teveel voorbeelden van de negatieve varianten hiervan, die miscommunicatie, polarisatie, discriminatie aanwakkeren. We kunnen echter ook tegenwicht bieden door het systeem positief te beïnvloeden; Op welke manier, dat laat ik graag aan jou. Diversiteit is immers rijkdom, als wij verschillende manieren kiezen om positief bij te dragen. De intentie is daarbij niet genoeg. De meeste goede voornemens blijven bij voornemens. Voor gedragsverandering is, blijkt uit onderzoek, behalve motivatie vanuit jezelf ook een plan nodig om concreet te maken wat je wanneer gaat doen, oftewel: in welke situatie je het gewenste gedrag gaat vertonen om je doel te bereiken. Een tip hierbij: stel je een concrete situatie voor waarin jij je anders wil gedragen om je doel te bereiken, bijvoorbeeld om een gesprek positief te beëindigen in plaats van met ruzie en/of onbegrip uit elkaar te gaan. Probeer bepaalde ‘cues’ te bedenken, kenmerken waaraan je de situatie kunt herkennen: bijvoorbeeld een gevoel van irritatie dat je bij jezelf kunt opmerken, een sfeer die in een gesprek ontstaat, verheven stemmen, wederzijdse verwijten etc. En bedenk vervolgens hoe je daar anders mee zou kunnen omgaan als die situatie zich voordoet: even een time-out nemen, benoemen dat je merkt dat het je iets doet, of dat de ander graag wil begrijpen. Bereid een vraag voor of een grapje, nuanceer, vraag door in plaats van dicht te slaan, wat jij dan ook maar wil proberen. Formuleer één zin: Als … (situatie) gebeurt, dan doe ik …(gewenste gedrag). Het zal niet elke keer lukken, maar waarschijnlijk ervaar je dan ineens dat jij grote invloed hebt op verbinding.
Verkeerd verbonden zijn kan dan ook echt niet meer in 2017. Deze tijd vraagt erom dat jij verbonden bent met jezelf en vanuit daar vruchtbare verbinding met anderen aan kunt gaan. Verbind met wat de wereld met jou doet en draag van daaruit bij aan wat jij met de wereld kunt doen. Een wonder is niet altijd een bijzonder verhaal uit het verleden dat we tijdens feestdagen gedenken. Een moment van verbinding, contacten tussen mensen en wat die teweeg brengen kunnen ook een wonder zijn en het verschil maken in de wereld. Laat dus je licht schijnen, verwarm, vlam en verbind tijdens deze feestdagenperiode en in 2017.
Channa Al, sociaal-psycholoog, promoveerde op hulp aan gezinnen in crisis en werkt als adviseur, trainer, coach in het publieke domein. Zij zet zich in voor dialoog en verbinding.
