Zeven zeer gevarieerde en met passie gebrachte pitches stonden symbool voor wat tegelijkertijd de kracht én de zwakte is van het vak Godsdienst-Levensbeschouwing (GL) in het voortgezet onderwijs: de diversiteit aan visies op de toekomst van het vak. De nadruk van de sprekers lag sterk op de vormende en existentiële dimensies van het vak: het gaat niet primair om kennisoverdracht, maar om de persoonlijke levensbeschouwelijke vorming van jongeren.
Belevingswereld jongeren
Roderick Vonhögen hield een bevlogen pleidooi voor levensbeschouwelijke communicatie die begint bij de belevingswereld van jongeren. Via games, films, social media en populaire verhalen kunnen docenten en scholieren met elkaar een vertrouwensband opbouwen. Van daaruit kan een nieuwe levensbeschouwelijke taal worden ontwikkeld.
Limbische brein
‘Hoe krijg je een dakloze in een achtbaan?’. Deze vraag was het uitgangspunt van een uitdagende en sterke pitch van Ruard Ganzevoort. De dakloze staat symbool voor levensbeschouwing en religie in 2017: levend en wel, maar zonder institutioneel dak boven het hoofd. Hoe krijg je deze dakloze in de snelle achtbaan van het leven van jongeren? Een omkering van de vraag zoals die meestal wordt gesteld (hoe krijgen we de jongere geïnteresseerd in religie en levensbeschouwing?). Ganzevoort pleitte voor een levensbeschouwelijke vorming waarbij vooral het limbische brein (emoties en affectiviteit) wordt aangesproken, omdat dit brein bij middelbare scholieren nu eenmaal de overhand heeft. Wie kan er eigenlijk verantwoordelijkheid nemen voor het levensbeschouwelijk overleven van jongeren? Ouders en instituties kunnen deze verantwoordelijkheid niet meer waarmaken, dus in het onderwijs moet het gebeuren! En wat moet er dan gebeuren? Natuurlijk: kennis en vaardigheden moeten worden bijgebracht, en een houding van verantwoord burgerschap, maar menswording is het belangrijkste. Vanuit de ontdekkingstocht ‘wie ben ik eigenlijk?’ naar de veelkleurige levensbeschouwelijke bronnen, die zowel in als buiten de religieuze en levensbeschouwelijke tradities gevonden kunnen worden. Het is de taak van de docent GL is om de dakloze in de achtbaan te krijgen.
Wat is religie eigenlijk?
Derk Venema en Mienke de Wilde van de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster wilden de aanwezige docenten uitdagen om na te denken over de vraag ‘Wat is religie eigenlijk?’, vanuit de impliciete (en onterechte) veronderstelling dat deze vraag binnen het vak niet al decennia lang wordt gesteld. Laurens ten Kate zette zich sterk af tegen het neoliberale overheidsbeleid waarin verbeelding, levensbeschouwing en religie worden gereduceerd tot persoonlijke keuzes van individuen. De klas is een wereld in het klein, een wereld van tijdelijke verbindingen, niet een optelsom van 30 verschillende individuen. Rafik Dahman, moslimtheoloog, sloot daarbij aan in zijn pleidooi om in het onderwijs werkelijk tolerant te zijn en ruimte te laten voor leerlingen die over ethische en seksuele kwesties een traditionele visie hebben meegekregen. Het was mooi dat er ook een moslimtheoloog aan het woord kwam, want in het verdere programma was er weinig aandacht voor islamitische scholen en leerlingen of voor islamitische docenten godsdienst-levensbeschouwing.
Presentatie onderzoeksresultaten
’s Middags werden de resultaten gepresenteerd van het onderzoek van de VDLG, Verus en de VU onder docenten godsdienst-levensbeschouwing door Gerdien Bertram-Troost (VU) en Taco Visser (voorzitter VDLG). (Volledige onderzoeksrapport: http://www.verus.nl/nieuws/hoeveel-procent-van-de-docenten-godsdienstlevensbeschouwing-ziet-zichzelf-als-religieus, zie ook: https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/katholieke-middelbare-scholen-minder-godsdienstig-dan-protestantse~ac2bb126/). Opvallend waren de grote verschillen tussen protestants-christelijke en rooms-katholieke scholen. Terwijl op beide schooltypes de leerlingpopulatie in dezelfde richting veranderde (een meerderheid van de leerlingen zonder institutionele religieuze achtergrond en een toename van religieuze diversiteit), werden er door de schoolbestuurders verschillende keuzes gemaakt. Op protestants-christelijke scholen is ingezet op een duidelijke signatuur van het vak (‘godsdienst’ of ‘godsdienst-levensbeschouwing’) en op het aannemen van protestantse godsdienstdocenten. Dit heeft geleid tot een steviger positie van het vak op pc-scholen. Op katholieke scholen wordt het vak meestal ‘levensbeschouwing’ genoemd en is er inhoudelijk meer onduidelijkheid over de koers. Er werken meer docenten levensbeschouwing op katholieke scholen die zelf niet katholiek (of christelijk) zijn. Op katholieke scholen staat het vak GL meer onder druk dan op protestantse scholen en zijn er ook minder lesuren beschikbaar. Een andere belangrijke uitkomst was dat er grote verschillen zijn tussen docenten over wat ze belangrijk vinden in hun vak. Er is geen eenduidige vakvisie, alhoewel de meeste docenten aangeven dat ze inzetten op zowel kennisoverdracht van verschillende religies en levensbeschouwingen als op de levensbeschouwelijke vorming van jongeren. Meer dan 80% van de docenten is het ermee eens dat het vak GL op alle scholen op het rooster moet komen te staan en niet alleen in het bijzonder onderwijs.
Dakloze en achtbaan
De docenten zijn verdeeld over de vraag of er nationale eindtermen zouden moeten komen voor GL. Deze verdeeldheid bleek ook toen Taco Visser tijdens een workshop een conceptversie van een kerncurriculum voor religie en levensbeschouwing aan de docenten voorlegde. Een curriculum dat in de toekomst voor alle VO-scholen (inclusief de openbare scholen) de kern zou moeten vormen van het vak, met daarnaast ruimte voor de vrijheid van scholen om zelf accenten te leggen en zaken toe te voegen. De bedoeling is dat dit kerncurriculum, dat er overigens voor alle andere schoolvakken al is, zorgt voor enige eenheid binnen het vak en voor een sterkere positie in de school. Bij deze bespreking bleek de grote verdeeldheid over de juiste inhouden en over de richting van het vak GL voor de toekomst. Veel docenten vroegen om meer nadruk op vormingsdoelen en op een ervaringsgerichte benadering van het vak. Iets met een dakloze en een achtbaan.
Mooi verslag van deze dag!