De verzwegen kinderen van zwarte bevrijders

In 2008 hoorde ik voor het eerst over de aanwezigheid van Afro-Amerikaanse soldaten, die in ons land waren gestationeerd. Bijna niemand hier wist dat aan de bevrijding van Europa 900.000 zwarte Amerikaanse soldaten deelnamen at home and abroad. Met de oorlog in The Pacific erbij was hun aantal 1,2 miljoen.

Verhalen over D-day kennen we allemaal, maar bijna niemand weet niet dat in de drie jaren daaraan voorafgaand duizenden Afro-Amerikanen die invasie in Groot Brittannië voorbereidden. Ook zij landden in grote getale op de Franse stranden. Units van de Quarter Master Service Company (QMSC) marcheerden vanuit Frankrijk richting België en een deel daarvan hen staken op 12 september 1944 samen met witte Amerikaanse gevechtstroepen in het Zuid-Limburgse Mesch de grens over.

Een van de units kreeg volkomen onvoorbereid de taak om lijken te begraven op de Amerikaanse begraafplaats, die in Margraten aangelegd werd. De destijds 19-jarige First Sergeant, Jefferson Wiggins vertelde daar 65 jaar later over. Hij keerde in 2009 terug naar Margraten voor de viering van 65-jaar bevrijding. Eerder dat jaar nam hij deel aan het oral history project “Akkers van Margraten” dat ik vanaf 2008 leidde.

Wiggins was de enige grafdelver van destijds die te traceren was, ondanks bezoeken aan Nederlandse en Amerikaanse archieven. Wiggins was daarmee de enige die kon navertellen hoe zijn unit van bijna driehonderd African Americans de laatste eer bewezen aan een groot aantal van de uiteindelijk 20.000 witte gesneuvelden, die in Margraten terecht kwamen. Mensen met wie ze in het dagelijks leven geen contact hadden.

Oudere mensen uit de regio vertelden dat ook elders in Limburg ‘die arme zwarte jongens al het vuile werk moesten doen’. Dat het Amerikaanse leger destijds uit twee volstrekt gescheiden organisaties bestond was hen onbekend. Er waren witte fronttroepen en zwarte servicetroepen, geheel conform de rassenscheiding in de VS van die tijd. Pas in 1948 werd de segregatie in het Amerikaanse leger opgeheven.

Jefferson Wiggins, geboren in Alabama en op 16-jarige leeftijd geronseld voor het leger, woonde in 2009 de presentatie bij van de documentaire Akkers van Margraten en het boek “Van boerenakker tot soldatenkerkhof’, gebaseerd op het oral history project. Hij sprak hier met heel wat mensen, media ook. Na een aantal dagen vroeg hij me hem te helpen bij het vastleggen van zijn herinneringen aan de drie jaar die hij doorbracht in het gesegregeerde Amerikaanse leger. Hij vond dat hard nodig want tot zijn grote verbazing had hij gemerkt dat geen van de vele mensen die hier sprak, wist over de rassenscheiding in het hier zo gelauwerde Amerikaanse bevrijdingsleger.

Ik voelde het als een eervolle opdracht. Wiggins’ gezondheid was te slecht om dat zelf te doen. Om die reden reisde ik vlak daarna naar de VS waar ik hem thuis in Connecticut interviewde. Jeff overleed in januari 2013. In November 2014 verscheen het boek Van Alabama naar Margraten – herinneringen van grafdelver Jefferson Wiggins. Zijn vrouw Janice Wiggins en twee van hun kleinkinderen waren daarbij aanwezig.

Samen met mw Wiggins signeerde ik in Margraten boeken over haar man, toen iemand mij heel nadrukkelijk de hand schudde en me uitgebreid bedankte voor het boek. Het was, zo zei hij, voor het eerst dat hij eindelijk iets aan de weet kon komen over de zwarte Amerikanen die destijds in Limburg waren gestationeerd. Zijn biologische vader was een van hen. In boeken of archieven had hij daarover nooit iets kunnen vinden.

Meer zwarte bevrijdingskinderen benaderden me en vertelden hun verzwegen geschiedenis. In het nieuwe oral history project dat ik startte, beperkte ik me tot Limburg. De belangrijkste reden was dat destijds de meeste zwarte bevrijders in Zuid Nederland waren gestationeerd voor een bevoorradingsoperatie. De rest van het land had nog een zware en bitterkoude oorlogswinter te doorstaan.

Een andere reden om het onderzoek beperkt te houden was de leeftijd van de kinderen die door zwarte Amerikaanse soldaten waren verwekt. Naar schatting zijn in ons land in totaal 8.000 bevrijdingskinderen geboren vanaf 1945. Ongeveer 70 van hen groeiden met een donkere huidskleur op in een nagenoeg volledig wit, katholiek Limburg.

In de militaire geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog komen de zwarte bevrijders niet voor. Ooggetuigen uit die tijd, die ook werden geïnterviewd, zagen niet eerder zwarte mensen (op foto’s in katholieke missieboekjes na). Ze vertelden hoe zij zagen dat de zwarte Amerikanen door hun witte kameraden ontzettend vernederd werden.

Voor de meeste mensen hier werden de zwarte Amerikaanse soldaten als bevrijders gezien, ook al mochten zij niet aan de for whites only-bevrijdingsfeesten deelnemen. Voor het eerst van hun leven waren vele Afro-Amerikanen te gast bij witte families.

De acceptatie van kinderen die geboren werden uit kortstondige relaties met Limburgse meisjes verliep minder soepel. Aanvankelijk werden ze om hun uiterlijk gezien als ‘exotisch’, als ‘missiekindjes’ of – onmiskenbaar – als Amerikaantjes. Later in hun jeugd hadden ze het beslist niet gemakkelijk. Het meest leden ze eronder dat vragen over hun afkomst stelselmatig onbeantwoord bleven.

In 2015 werd dat zwijgen verbroken. Van 12 kinderen zijn verhalen vastgelegd in het boek “Kinderen van zwarte bevrijders – een verzwegen geschiedenis”. Ze zijn blij met het boek en met elkaar. In de VS blijkt er grote interesse te zijn voor het project. Wordt dus vervolgd.