Vluchtelingen, toen en nu

Internationale Dag van de Vluchteling

Jaarlijks vluchten duizenden mensen voor oorlogen en crises, en ondernemen dappere stappen naar betere oorden vanuit uitzichtloze economieën en zwakke staten. Voor veel mensen betekent vluchten: weggerukt worden uit de context van het leven van alledag. Huis, haard, vrienden en sociaal netwerk, alles laten zij achter in een zoektocht naar veiligheid. Geef hen eens ongelijk. In 2001 hebben de Verenigde Naties 20 juni uitgeroepen tot Internationale Dag van de Vluchteling. Op die dag wordt er extra aandacht besteed aan de meer dan 60 miljoen mensen die wereldwijd op de vlucht zijn. De ruim 5 miljoen Palestijnen die sinds 1948 zijn ontheemd en al generaties lang in vluchtelingenkampen wonen, worden in deze berekening meegeteld (UNHCR).

De zogenoemde vluchtelingencrisis houdt ook Nederland al lang in zijn greep. Vanaf april 2015 is het aantal asielzoekers dat ons land binnenkwam fors gestegen ten opzichte van de jaren ervoor, ondanks dat de meeste vluchtelingen worden opgevangen in eigen regio. De meeste Syrische vluchtelingen bevinden zich bijvoorbeeld in buurlanden als Libanon en Turkije (COA, Vluchtelingenwerk). Nog steeds doet het vluchtelingendebat veel stof opwaaien. Links en rechts laat men van zich horen, of het nu gaat om een demonstratie tegen een asielzoekerscentrum of de lancering van een initiatief ter ondersteuning van nieuwe Nederlanders.

Dit had ook mij kunnen overkomen

Tot die laatste categorie behoort Dit had ook mij kunnen overkomen, een filmproject van Marjan Sax en Netty van Hoorn. Het doel van het filmproject is om de mensen achter de cijfers een gezicht en een stem te geven. De serie portretten laat de gezichten zien die schuilgaan achter het woord ‘vluchteling’, gezichten van mensen zoals wij die ook kennen.

In korte filmpjes wordt de situatie van een vluchteling geïntroduceerd door een bekende Nederlander. Het is geen verrassing dat er verschillende namen voorbijkomen die wij ook bij Een Ander Joods Geluid goed kennen. Hanneke Groenteman, Dieuwertje Blok en Hedy d’Ancona zijn allemaal Joodse vrouwen die een functie bekleden in het bestuur of het comité van aanbeveling van onze stichting. Ook Marjan Sax zelf is sinds de beginjaren betrokken bij EAJG. Zij hoopt met haar initiatief een steentje bij te dragen aan een positievere houding ten opzichte van vluchtelingen. Wij vroegen haar naar haar beweegredenen om zich in te zetten voor vluchtelingen in Nederland en waren benieuwd of er een verband is met haar Joodse achtergrond.

Een vanzelfsprekende link

Dat verband is er zeker. De link met het huidige vluchtelingendebat is heel vanzelfsprekend, zo vindt Marjan Sax: “Mijn ouders zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit Duitsland naar Nederland gevlucht. Ze werden goed ontvangen en hebben in Amsterdam ondergedoken gezeten. Niemand dacht eraan ze na de oorlog terug te sturen, zoals dat nu wel gebeurt met vluchtelingen. Ik ben opgegroeid met het gevoel van dankbaarheid dat mijn ouders hadden. Zonder de Nederlandse gastvrijheid zou ik er nooit geweest zijn.” Sax is politicologe en omschrijft zichzelf als betrokken burger. Vanuit die hoedanigheid is ze bij meerdere goede doelen actief. Het is voor haar belangrijk om iets te doen tegen wat zij als onrechtvaardig ervaart. “Ik vind dat iedere Jood met een beetje historisch besef het opvangen van vluchtelingen vanzelfsprekend zou moeten vinden. Niet alleen Joden trouwens, wij zijn niet beter dan andere mensen. Iedereen die een beetje nadenkt begrijpt dat mensen niet voor niks alles achterlaten en vluchten voor onderdrukking en oorlog. Overigens geven de media een sterk vertekend beeld als het gaat om het vluchtelingenprobleem. Het merendeel van de Nederlandse bevolking staat heel positief tegenover vluchtelingen. Het is ongekend hoeveel mensen actief zijn als vrijwilliger. Het is helaas het handjevol schreeuwers dat steeds media-aandacht krijgt.”

De getallen uit het jaarverslag van Vluchtelingenwerk onderschrijven haar woorden. Het verslag laat zien dat sinds 2015 veel actieve burgers zich hebben ingezet voor hun werk, meer dan ooit tevoren. Sax stelt dan ook dat we niet zozeer te maken hebben met een vluchtelingencrisis. Het is een crisis van de politiek: “Politici weten niet hoe ze hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Het is flauwekul dat Nederland de opvang niet aankan. Politici zijn bang voor antistemmen, waardoor de partijen naar rechts schuiven en alleen denken op korte termijn. Naar structurele oplossingen wordt niet gekeken.”

Vluchtelingen als handelswaar

Een recent voorbeeld van zo’n oplossing is de omstreden Turkije-deal. In maart 2016 sloot de Europese Unie een overeenkomst met Turkije. Het akkoord heeft als doel het migratievraagstuk grondig aan te pakken, op een wel zeer merkwaardige manier. Vluchtelingen die in Griekenland zijn gestrand worden teruggestuurd naar Turkije. In ruil voor deze ‘gelukszoekers’ stuurt Turkije Syrische vluchtelingen door naar de EU-landen. Amnesty International organiseerde een petitie in een poging het akkoord te stoppen en legt uit waarom de overeenkomst niet deugt: “Vluchtelingen worden gereduceerd tot handelswaar. Voor elke Syrische bootvluchteling die Griekenland terugstuurt naar Turkije, neemt de Europese Unie een Syriër terug. Europa neemt dus alleen vluchtelingen op als eerst iemand anders zijn of haar leven waagt op zee” (Amnesty International). Bovendien, betoogt Amnesty, is Turkije geen veilig land om mensen naar terug te sturen, dus het is ook nog een onrechtmatige actie.

Een andere manier

Dat er andere manieren zijn om het vluchtelingenvraagstuk aan te pakken, bewijst de Italiaanse organisatie Mediterranean Hope. Via de eerste ‘humanitaire passages’ begeleiden zij Syrische vluchtelingen via Libanon naar Italië. Veel van hen zijn Palestijnen die na 1948 moesten vluchten uit hun dorpen in wat nu Israël is. Mediterranean Hope regelt documenten voor deze vluchtelingen, zodat een veilige oversteek mogelijk is. Ook zorgen zij voor opvang in het bestemmingsland.

Dat zou in Nederland ook moeten kunnen. Vluchtelingenopvang verliep tijdens en na de Tweede Wereldoorlog nagenoeg probleemloos, daarvan is het persoonlijke verhaal van Marjan Sax een voorbeeld. Bovendien kwamen er in de jaren ’90 van de vorige eeuw veel meer vluchtelingen ons land binnen dan nu het geval is. De discussie laaide toen nooit zo hoog op als nu. Nederland is ondertussen een gemêleerde samenleving, met inwoners die in de laatste decennia van over de hele wereld zijn gekomen. Syrië, Afghanistan en Irak, maar ook Eritrea, Bangladesh, Japan, India en Suriname.

Volgens Sax vallen asielzoekers in Nederland vaak tussen wal en schip en wordt er in de procedure onvoldoende rekening gehouden met achtergrond en omstandigheden. De media hebben bovendien maar weinig inzicht in de problematiek en de complexiteit van het Nederlandse asielbeleid. “Wat je hoort is dat mensen bang zijn om te kort te komen. Politici maken hier gebruik van door de situatie enorm op te blazen. Veel mensen beseffen niet dat hun welvaart helemaal niet onder druk staat”.

Het andere geluid

Ondanks de stroeve politieke situatie, ziet Sax dat veel Nederlanders vluchtelingen met open armen ontvangen en er veel nieuwe en mooie vriendschappen en verbindingen ontstaan. Door initiatieven als Dit had ook mij kunnen overkomen komen die positieve berichten naar buiten. Het andere geluid dus; daar zouden wij graag veel meer van horen!