Vraag mij niet waarom is de titel van het ontroerende lied dat de 80-jarige Freek de Jonge onlangs in Podium Klassiek bracht. Een lied van louter vragen dat door het fragiele stemgeluid van Freek nog een grotere urgentie kreeg. Gezongen door een pacifist in oorlogstijd zoals hij zichzelf benoemde. De tekst had geen antwoorden, was een niet (meer) weten dat eindigde op losse kreten zoals ‘hoezo, hoezo, vanzelf, vanzelf niet …’ Het werd even stil in de studio.
En met een variatie op het gedicht Eiland van Adriaan Roland Holst kun je je vervolgens afvragen: ‘Hoe zijn wij hier beland, waartoe … vanwaar?’ En de volgende vraag is dan: Wat nu?
Vragen bevragen alleen een situatie, maar je komt er meestal niet verder mee. Het lijkt wel of er een (politieke) verlamming is opgetreden in de VS, in de EU en in Nederland en verder, met een winst voor partijen die de waarheid ophangen aan onderbuikgevoelens. Als reactie klinkt aarzelende kritiek, veel gemopper maar meestal geen positief tegengeluid.
Wat is er nodig om het creatieve proces van het zoeken naar nieuwe antwoorden weer aan te gaan? Geen pruilende reactie, maar er is behoefte aan een positief alternatief voor de alomtegenwoordige behoudzucht die gevoed wordt door een verlangen naar een verleden dat nooit bestaan heeft. Oké, we leven in een onbekende wereld waarin alles sneller verandert dan de meeste mensen kunnen bijbenen. Kop van Jut zijn de ‘vreemdelingen’, maar eigenlijk zijn we allemaal als mens, waarvandaan dan ook, onszelf een beetje kwijt geraakt.
En niet alleen dat, ook onze hoop en de waarden die een uitgangspunt voor ons handelen vormen zijn ver te zoeken. Dat maakt ons allen tot een soort ‘tijdsvluchteling’. Daarbij helpt een politiek die juist op die gevoelens van onzekerheid en van slachtofferschap inspeelt absoluut niet, zoals een president die de sterke man speelt of een regering die alleen ferme taal uitslaat en geen positief alternatief biedt. Samen met sommige politici die handig gebruik maken van die onzekerheid en alleen correctieve maatregelen afkondigen als panacee voor hoop, zoals nu in onze regering en in een groot deel van de Tweede Kamer. Zo blijft ons niet-weten, onze handelings-black-out bestaan.
Hoe sterk staat de mens eigenlijk als individu, wat is zijn macht? Dat is altijd zijn vermogen tot het vinden van creatieve alternatieven, die een nieuwe tegenkracht kunnen vormen. In de VS begint nu na de eerste verbijstering over alle decreten van de nieuwe president en de ontslagmaatregelen van de niet democratisch gekozen Musk voorzichtig een tegenbeweging te komen: niet via de rechter, maar bijvoorbeeld via een beweging die oproept tot het No Buy Protest als de manier waarop de burger bepaalde bedrijven economisch kan raken, zoals we bijvoorbeeld bij Tesla zien nu, maar ook bij andere producten.
Freek de Jonge legt bevlogen met krakende stem onze (gevoelens van) machteloosheid bloot. Hij confronteert ons met onze status quo van niet weten en dus ook niets doen. Maar wat nu als we allemaal elke dag iets positiefs doen, iets kleins, voor elkaar, voor iemand in onze omgeving? En dat verspreidt zich misschien en inspireert ook anderen om ‘het kleine goede’ te doen, zoals Dirk de Wachter in zijn boek Vertroostingen voorstelt. Het kleine goede doen als een kleine inktvlek die zich verspreidt, een lichtpunt in de dag tegen de verlamming en de hopeloosheid: op zoek naar nieuwe inspiratie die ons weer met elkaar verbindt.
