Vrijheidslezing van Kiza Magendane: “Vrijheid kun je leren”

Aan dit soort beelden moet ik denken wanneer ik het woord ‘vrijheid’ hoor. Maar het woord vrijheid dwingt mij om verder te kijken en filosofischer te zijn. Om vragen te stellen. Om te reflecteren.

Het vermogen om te reflecteren is er alleen als wij vrij zijn. Vrijheid maakt reflectie mogelijk.
Gisteren hebben wij gereflecteerd op de Tweede-Wereldoorlog – en andere oorlogen. Wij hebben de doden van deze verschrikkelijke oorlogen herdacht. ‘Nooit meer’ zeiden wij toen tegen elkaar.

Er is in onze samenleving ook steeds meer discussie over hoe wij 4 mei moeten invullen. Sommigen vinden dat wij te veel nadruk leggen op de Tweede Wereldoorlog. Anderen vinden dat wij vluchtelingen, die zijn overleden in de Middellandse Zee, ook moeten herdenken. Weer anderen vinden dat de herdenking niet inclusief is en alleen maar het perspectief van witte Nederlanders weergeeft.

Maar we konden gisteren stil staan omdat wij vrij zijn. Daarom kunnen wij deze discussies voeren over hoe wij invulling aan onze herdenkingscultuur moeten geven – omdat wij vrij zijn.

Met andere woorden, zonder vrijheid is er geen reflectie.

Maar vergis je niet. Zonder reflectie is vrijheid waardeloos. Zonder gisteren is er geen vandaag. Het goede nieuws is: reflecteren kun je leren. En het noodzakelijke nieuws is: reflecteren moet je leren.

Hoe kunnen wij leren reflecteren om de vrijheid die wij hebben meer te waarderen en te waarborgen?

In december van vorig jaar ging ik naar Terneuzen, in Zeeland, om met de bewoners daar te spreken over mijn zoektocht naar ‘de Nederlander’. Een vriend die in Terneuzen woont had een bijeenkomst georganiseerd waar autochtone Nederlanders in gesprek gingen met nieuwkomers, vluchtelingen.

Tijdens deze bijeenkomst vertelde een Eritrese vrouw hoe wonderlijk zij het vond dat zij in Nederland heel veel ruimte kreeg om zelf invulling te geven aan haar eigen leven. Zij vond het heel bijzonder dat zij hier een rekeningnummer zelf mocht beheren, dat er van haar werd verwacht om een opleiding te doen, en dat zij dat zelfstandig kon bepalen. Ook het feit dat er om haar mening werd gevraagd vond zij heel wonderlijk.

“Waar ik vandaan kom verwacht niemand dat ik iets te zeggen heb,” vertelde ze. Een aantal bewoners die op de avond aanwezig was, vertelde mij na afloop dat ze door dat verhaal meer begrip voor de vrouw konden brengen. Zij snapten hoe niet-vanzelfsprekend het voor deze vrouw moet zijn om een eigen leven te leiden.

Ik deel het verhaal van de Eritrese vrouw omdat het ons een belangrijke boodschap mee geeft: pas wanneer je weet hoe het voelt om niet vrij te zijn kun je de waarde van vrijheid werkelijk ervaren.

Ik hoop dat Nederland naar het verhaal van de Eritrese vrouw, maar ook van al die duizenden vluchtelingen die een nieuw bestaan in ons land aan het bouwen zijn gaan luisteren. Zij nemen verhalen met zich mee die ons imaginaire vermogen kunnen versterken. Zij brengen verhalen met zich mee die ons weer kunnen leren reflecteren.

Want wat is de waarde van vrijheid als wij niet meer de mogelijkheid hebben om het gebrek ervan van dichtbij te ervaren? Wie vrijheid wil waarderen moet eerst horen en ervaren hoe onvrijheid voelt.

Vrijheid vieren is geen vanzelfsprekendheid. Ik denk aan de volgende anekdote uit 2012.

Zomaar een zaterdag in november 2012. Ik was net gekozen tot bestuurslid van het CDJA, de jongerenorganisatie van het CDA. Met vreugde en trots koesterde ik mijn ‘overwinning’. Blij en trots omdat ik nog maar zes jaar in Nederland woonde en het mij was gelukt om in mijn nieuwe land te integreren, door bestuurslid te worden van een politieke jongerenorganisatie.

Een paar minuten na mijn overwinning keek ik op mijn telefoon.

Ik wist niet wat ik zag. De stad Goma in mijn geboorteland Congo was een puinhoop geworden. De rebellen hadden de stad ingenomen. Er vielen honderden doden. Opeens leek het erop dat vrijheid een mythe was in Congo, dat al meer dan 5 miljoen doden had geteld als gevolg van een eerdere burgeroorlog.

Zeg het mij: kan ik vrijheid in Nederland vieren, terwijl het land en het continent waar ik vandaan kom onder het juk van extreme krachten leeft?

Ik schrijf dit artikel in het Nederlands omdat ik de kans heb gehad om Nederland mijn thuis te maken en dus de Nederlandse taal te leren. Ik studeer en werk in Nederland. Daarnaast ben ik maatschappelijk betrokken in Nederland.

Ik deel deze anekdote uit 2012 om te laten zien dat vrijheid vieren ook iets is wat overgedragen moet worden. Het gaat niet niet vanzelf dames en heren. Wie 50 jaar van zijn leven in een gevangenis heeft doorgebracht en alleen 1 minuut per dag licht via het raam kon zien – zal verblind raken wanneer hij na zijn vrijlating daar buiten geconfronteerd wordt met het felle zonlicht waarnaar hij jaren heeft verlangd.

Vluchtelingen, en voormalige vluchtelingen, dragen allerlei vragen met zich mee in ons land. Zelfs als ze geïntegreerd zijn, en bestuurslid kunnen worden van een politieke jongerenorganisatie, blijven zij geconfronteerd worden met hun verscheurde verleden. Hun land van herkomst blijft hen direct of indirect achtervolgen.

Ik denk dat zowel nieuwkomers als autochtone inwoners van dit land van elkaar kunnen leren om de vrijheid die wij hebben te koesteren en door te geven. Enerzijds door nieuwkomers, die ons leren om een imaginaire vermogen te ontwikkelen, om bewust te zijn van het feit dat de vrijheid die wij hebben niet vanzelfsprekend is. Wij kunnen door deze interactie ons reflectievermogen vergroten, zodat wij de vrijheid die wij hebben nog meer gaan waarderen.

En anderzijds kunnen we ook nieuwkomers leren om zich thuis te voelen. Door een interactie met ze aan te gaan. Als buren, klasgenoten, geliefden, vrienden en teamgenoten bijvoorbeeld. Door hen te vertellen dat zij welkom zijn en hen te vertellen dat wanneer voor hen de zon te fel is, zij prima een zonnebril mogen dragen.

Vrijheid is een werkwoord.
Vrijheid vieren kun je leren.