Waar ben je van?

Deze ideologie van het hyperindividualisme wordt door velen omarmd, vaak zonder het bewust te weten. Veel mensen denken dat de wereld gewoon zo in elkaar zit. Maar het is een ideologie en het heeft allerlei gevolgen.

Het hyperindividualisme zweept mensen op tot grootste prestaties, maar meer nog raken mensen erdoor overvraagd of geïsoleerd. Nog nooit eerder bijvoorbeeld raakten zoveel twintigers en dertigers burn-out. In de bloei van hun fysieke kracht overvragen ze zichzelf of komen ze niet meer tot rust. En is het niet bizar dat in een van de veiligste en gezondste samenlevingen ooit toch een miljoen mensen antidepressiva slikken? En dat meer dan een miljoen mensen zich ernstig eenzaam voelen?

De last om zelf alle zin te moeten geven is veel te groot. Gelukkig leven we in allerlei verbanden die onze identiteit mede bepalen. We zijn deel van een gezin, familie, stad, club, etniciteit, land, cultuur etc. Dat geeft wat lucht. Want misschien is mijn leven niet zo bijzonder, mijn club is dat wel.

Daar is niks mis mee, maar het is niet het hele verhaal. Die relativering klinkt echter zelden in het identiteitsdebat in Nederland. De teneur daarvan is vaak ergerlijk uitsluitend, de toon verontwaardigd en pissig. Voortdurend praten mensen over identiteit als iets dat bedreigd en afgepakt dreigt te worden en dat beschermd of verdedigd moet.

Zonder relativering wordt het debat over identiteit tribaal: een stammenstrijd, waarbij mensen zich definiëren door zich tegen een ander af te zetten. Iemand draagt een baard of een hoofddoek? Iemand stemt PVV of is lid van de PvdA? Iemand is pro-Israël of gelooft in de multiculturele samenleving? Dan is hij of zij de ander en is alles geoorloofd. De vraag waar hoor ik bij wordt beantwoord door ergens tegen te zijn.

Behalve de vragen wie ben ik en waar hoor ik bij is er nog een derde vraag, die over het grote plaatje gaat. Wat is het leven? De wereld? De kosmos? Waar slaat het allemaal op? Wat is de drijvende kracht ervan? Wat zijn wij van elkaar? om de favoriete vraag van NRC-columnist Bas Heijne op te nemen?

Idealiter bieden religies daarin een venster aan, een manier om te kijken naar het grotere plaatje. In de praktijk bewegen religies zich echter vaak op het tweede niveau, die van de groepsidentiteit. Massa’s gelovigen denken dat ze goed bezig zijn door lid te zijn van hun club, contributie te betalen en eens per week mee te doen.

Volgens mij wees Jezus daar voortdurend op. Hij hield van zijn volk en godsdienst, maar reikte voortdurend over de grenzen ervan, op een aanstootgevende manier. Hij genas mensen op de rustdag, raakte onreine melaatsen en gekken aan, praatte met en over buitenlanders. Steeds relativeerde hij de regels door ze in het licht te stellen van wat hij het rijk Gods noemde: een situatie waarin de liefde regeert.

Voor doenerige inwoners van het Koninkrijk der Nederlanden is Uw Koninkrijk Kome een vreemde bewering. Wij zijn niet van de visioenen of vergezichten. Hooguit zetten we in praktische kwesties een stip op de horizon en rollen vervolgens een plan van aanpak uit. En als het gaat over wie we zijn, kijken we liever naar het verleden. Maar iets laten gebeuren? De toekomst vertrouwen omdat er liefde aan het werk is?

Uw Koninkrijk Kome is aanvoegende wijs. Letterlijk betekent het dat het rijk van God komt én al begonnen is. Je kunt dat glibberig noemen of poëtisch. Of allebei. Maar het drukt iets uit van wat ik mis in het debat over onze identiteit. Een groter visioen, iets wat de moeite waard is om je voor in te zetten. Iets waar je niet voor of tegen, maar waar je van bent. En als je dat weet, is het daarmee dus ook al begonnen. Zie je het niet?