De katholieke kerk is duidelijk over racisme: in het Compendium van de Sociale Leer van de Kerk, het boek waarin de kijk van de kerk op de wereld is beschreven, staat ‘De Kerk ziet in de mens, in elke mens, het levende beeld van God zelf.’ Anders gezegd: ieder mens is geschapen naar Gods evenbeeld, ieder mens is gelijkwaardig.
De katholieke kerk heeft echter een tweeledige geschiedenis met racisme. Aan de ene kant sprak paus Paulus III zich al in 1537 uit tegen mensen die de bewoners van continenten buiten Europa als minderwaardig beschouwden. Aan de andere kant kon het christendom juist groeien door het kolonialisme van de Europeanen. Het moge duidelijk zijn dat de katholieke kerk als geheel, maar ook de individuele christen de verantwoordelijkheid heeft om zich te blijven verzetten tegen racisme.
Racisme is niet altijd even zichtbaar of kwetsend bedoeld, veel racisme is onbedoeld. Maar ook onbedoeld racisme blijft racisme. Bijna iedereen maakt zich wel eens schuldig aan onbedoeld racisme, dat is geen verwijt, maar een persoonlijk aandachtspunt. Mensen zijn geneigd om te kiezen voor mensen die het meest lijken op hoe zij zelf zijn. Dit zit in ons, en het is goed je daarvan bewust te zijn. Dit zorgt ervoor dat organisaties die vanuit oudsher niet zo divers waren, dit vaak maar langzaam worden. Kijk bijvoorbeeld naar de Romeinse Curie, het bestuursapparaat van de paus. Van de 24 belangrijkste deelnemers hebben 17 kardinalen een Europese achtergrond, dat is 71%. Dit terwijl slechts een kwart van alle katholieken in de wereld op het Europese continent woont. Ik denk niet dat dit bewust zo gekomen is, maar de verhoudingen zijn wel flink scheef. De kerk heeft zelf dus ook werk aan de winkel, maar heeft vanuit het compendium ook een waardevolle bijdrage te leveren.
Andere religies
In tegenstelling tot wat veel mensen denken is respect hebben voor andermans geloof altijd het officiële standpunt van de katholieke kerk geweest. De laatste jaren is hier echter door de kerk zelf veel meer aandacht aan besteed. Niet alleen mede-christenen worden gerespecteerd, maar ook andere religies. Het belangrijkste document hierin is Nostra Aetate, tot stand gekomen tijdens het Tweede Vaticaanse Concilie. In dit document beschrijft de katholieke kerk hoe ze kijkt naar andere religies dan het christendom.
Nostra Aetate begint met een stuk over het boeddhisme en hindoeïsme. Hierin staat dat we veel kunnen leren van deze religies om zo zelf beter met onze geest bezig te kunnen zijn. Interessant zijn vooral de passages over het jodendom en de islam, deze twee religies hebben een speciale positie voor de katholieke kerk. Dit komt vooral omdat ze geloven in dezelfde Ware God. Bij de islam wijst het document over het gedeelde geloof in Jezus en Maria. Bij het jodendom wordt vooral gewezen op de gedeelde bond van Abraham die joden delen met christenen. Ook wordt antisemitisme stellig afgekeurd.
In 2019 bracht paus Franciscus een gedeelde verklaring uit met Ahmed el-Tayeb, een van de meest prominente geestelijken binnen de moslimwereld. Hierin riepen ze christenen en moslims op om in vrede samen te leven en elkaar te proberen te begrijpen. De verklaring was in het bijzonder gericht op wereldleiders, die ze oproepen religie niet te misbruiken om tegenstellingen te vergroten, maar om juist de samenwerking op te zoeken. Deze verklaring is tekenend voor hoe de laatste pausen met andere religies omgaan: meer nadruk op overeenkomsten en samenwerken, minder op tegenstellingen.
Het standpunt van de kerk is dus duidelijk: zoek naar overeenkomsten en niet naar verschillen als je met een andere religie te maken hebt. Door samen te werken bereiken we veel meer dan door te wijzen naar de fouten van de ander. Dit is een boodschap die ook welkom is in de wereld buiten de kerk.
Democratische kerk
Het Synodale Proces is kerkbreed, dus ook in Nederland. In dit proces wil de paus van onderaf ophalen wat de katholieke gelovige wil met het geloof en hoe ze naar de kerk kijken. Het Nederlands Dagblad heeft in dit kader een peiling afgenomen onder Nederlandse Katholieken. Hieruit bleek dat meer dan de helft vindt dat er meer inspraak moet komen voor “gewone” gelovigen. In diezelfde peiling kwam ook naar voren dat de Nederlandse katholieken het op veel punten niet eens zijn met de leer. Zo vinden de meeste Nederlandse katholieken dat homoseksuelen moeten kunnen trouwen en de communie krijgen, dat vrouwen priester zouden moeten kunnen worden en dat gescheiden mensen ter communie zouden mogen.
Persoonlijk geloof ik in de wereldkerk, met duidelijke waarden en wereldwijde verbinding. Paus Franciscus laat zien dat dit ook kan van onderop en met lokale verschillen. Dat verschillende delen van die wereldkerk anders over de leer denken vraagt om een dialoog, een permanente synodale kerk. De Luxemburgse bisschop Jean-Claude Hollerich, als voorzitter van de Europese bisschoppen een invloedrijk persoon, laat zien dat dit mogelijk is. De bisschop zegt bijvoorbeeld over homoseksualiteit dat hij het oneens is met de leer van de kerk dat een homoseksuele relatie zondig is. Ik ben graag lid van een wereldwijde kerk waarin iedereen hun mening kan geven, van bisschoppen tot aan de “gewone” gelovigen. Ik denk dat een meer democratische kerk en nog betere positie in de samenleving kan innemen en zichzelf versterkt.
Klimaat
Ik ben van mening dat zonder christelijke waarden als uitgangspunt het klimaatprobleem niet op te lossen is. Centraal is hierbij de verantwoordelijkheid van christenen. We kunnen wel wijzen naar India als zij een nieuwe kolencentrale openen, maar wijs niet naar de splinter als je zelf een balk in je oog hebt. De gemiddelde Nederlander stoot ongeveer 10 kilo CO2 per jaar uit, een inwoner van India slechts 2, dat is dus vijf keer zoveel. Laten we eerst ons eigen probleem oplossen voordat we naar anderen wijzen.
Paus Franciscus stelt in Laudato Si’ dat het zorgen voor de armen en het zorgen voor de aarde niet los van elkaar te zien is. Klimaatverandering raakt in de eerste plaats de armen van de aarde, mensen die leven in steeds droger wordende woestijnen, overstromende eilanden, gekapte regenwouden. Dit zijn de mensen die nú al last hebben van klimaatverandering, maar wiens stem nauwelijks wordt gehoord. Laten we met hen solidair zijn en verantwoordelijkheid nemen voor het ook door ons veroorzaakte probleem.
Ten slotte de verantwoordelijkheid voor goed rentmeesterschap. Dit is een lastig begrip, maar wordt tegenwoordig uitgelegd als onze verantwoordelijkheid om voor onze aarde te zorgen. Paus Franciscus voegt daar nog een dimensie aan toe: zorgen voor onze aarde is niet alleen maar zorgen voor de natuur, maar ook voor de toekomstige generaties die deze aarde ook nog willen bewonen. Ook richting hen heeft de kerk een verantwoordelijkheid.
Het goede nieuws is dat de kerk en alle christenen samen deze verantwoordelijkheid kunnen nemen, wij hebben de mogelijkheid om onze wereld beter te maken en tegelijkertijd grote problemen als armoede op te lossen.
Deze opinie verscheen onlangs in De Linker Wang.