De reden was dat het Comité van mening was dat het herdenken van homoseksuele vervolgingsslachtoffers afbreuk zou doen aan de 4 Mei Herdenking en nabestaanden van “normale” oorlogsslachtoffers zou krenken. Of, om het in de bewoordingen van de laatste dagen te zeggen: onze krans, met zijn roze driehoek, zou de Groningse herdenking verwateren en politiseren.

Het CIDI wil Rikko Voorberg bewegen om van “zijn” herdenking van omgekomen vluchtelingen af te zien. “CIDI is van mening dat het herdenken van omgekomen vluchtelingen op 4 mei de betekenis van de Nationale Dodenherdenking verwatert.” staat er in het persbericht dat tot een verhit debat heeft geleid. In een interview op Nieuw Wij met CIDI-directeur Hanna Luden is te lezen dat de 4 mei herdenking zich zou moeten beperken tot Nederlandse vervolgingsslachtoffers.

Hanna Luden
Hanna Luden is directeur van het CIDI Beeld door: Family7

Luden wijst op het verbindende element van een Nationale herdenking met een breed gedragen inhoud, samenvallend in een gezamenlijk beleefde twee minuten stilte om acht uur ’s avonds. Voor een herdenking van vluchtelingen zou een ander moment geëigender zijn. Zij positioneert zich hierbij als lid van twee betrokken minderheidsgroepen: Jodin en vrouw. Ook spreekt zij over de dodenherdenking in Israël op Jom ha Shoah, iets waartoe iedere Israëli zich volgens haar verplicht voelt, en contrasteert dit met het open, niet dwingende karakter van 4 Mei in Nederland: je mag herdenken, je moet niet. En juist daarom is eenheid in wie we herdenken volgens haar een groot goed.

Holocaust Remembrance Day
Haredi demonstranten Beeld door: Israel National News

Mijn gedachten gaan naar de video’s die de ronde deden in mijn ex-Chassidische Facebook groep: video’s van groepen Haredim en Chassidische Joden die de Israëlische dodenherdenking verstoren, door lawaai te maken, of op straat te dansen, of door demonstratief door te gaan met boodschappen doen en ijsjes eten op het moment dat de sirene de herdenking aankondigt. In Israel is dit een jaarlijks terugkerend ritueel dat ieder jaar in extremisme toeneemt. Er zijn talloze redenen waarom Haredim de Shoah niet op Jom ha Shoah willen herdenken. Ook in Israel zijn groeperingen die zich niet willen houden aan de regels voor een Nationale Herdenking. De plicht tot gedenken op juist die datum, van juist die slachtoffers, bestaat zelfs in Israel niet voor iedereen. Ieder land zijn eigen controverse, zullen we maar zeggen.

Ook ik behoor tot twee minderheidsgroepen. Ik ben Jood, hoewel niet meer van de religieuze snit waarin ik ben opgegroeid. En afgelopen oktober voer ik mee op een reddingsschip en redde ik vluchtelingen uit zee. Op een avond zaten we aan dek. Een van de meevarende artsen zei: jullie beseffen toch, dat we hier door een massagraf varen? Dat zouden we de komende dagen bijzonder goed beseffen.

Een van de meevarende artsen zei: jullie beseffen toch, dat we hier door een massagraf varen? Dat zouden we de komende dagen bijzonder goed beseffen.

Met bitterheid over de vermijdbaarheid van al dat sterven van vluchtelingen op zee, keerde ik terug in Nederland. Vastbesloten ook om niet meer te herdenken op 4 Mei. Op de Joodse kalender staat al Jom ha Shoah. En een nationale herdenking van regeringswege, terwijl diezelfde regering mij als burger medeplichtig heeft gemaakt aan een beleid dat vluchtelingen alleen nog maar één, levensgevaarlijke, vluchtroute overlaat, daaraan kon ik mij niet meer verbinden. Wel mogen “wij” stilstaan bij vervolging van de juiste categorie slachtoffers. Maar dat gedenken mag klaarblijkelijk niet het juiste moment zijn om ons bewust te zijn van wat zich aan de buitengrenzen van de EU afspeelt. Zo’n herdenking lijkt mij een loos gebaar. Een verwaterde, betekenisloze herdenking, die in wezen niets herdenkt, precies zoals Hanna Luden vreest.

En zie daar. Niet alleen het CIDI wierp zich op als spreekbuis van de Joodse herdenkers in Nederland. Het Centraal Joods Overleg waarschuwde dat alleen het CJO de “spreekbuis” is van Nederlandse Joden.. Federatief Joods Nederland vond zichzelf ook de enige spreekbuis. Rabbijn Lody van der Kamp verwoordde als enige de gedachte dat de 4 Mei Herdenking alle doden betreft, niet alleen nationale. En Esther Voet, overgestoken van CIDI naar het Nieuw Israëlitisch Weekblad, uitte zich op Twitter in niet mis te verstane bewoordingen over Rikko Voorberg. Als Jood met een mening ongelijk aan die van het CIDI, voel ik mij bepaald gekaapt.

Esther Voet was niet blij met Rikko Voorberg. Bron: twitter.com

De Nationale Dodenherdenking, waarvan het Comité 4 en 5 Mei de hoeder is, is nooit een onveranderlijke zaak geweest.

Vanaf 1946 evolueerde de Dodenherdenking tot de vorm die het nu heeft. Gaandeweg zijn groepen slachtoffers die eerder niet in beeld waren, deel gaan uitmaken van de Nationale Herdenking. Dat overkwam Sinti en Roma, die actie voerden en zelf een herdenkingsmonument moesten oprichten vooraleer hun slachtofferschap erkend genoeg was om niet “verwaterend” te worden geacht. Dat overkwam ook communistische verzetsstrijders, die lange tijd waren uitgesloten. En ook vrouwelijke politieke gevangen hebben gestreden voor meer erkenning en grotere zichtbaarheid als specifieke slachtoffers van vervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het is voor veel mensen ook een ‘eye opener’ als ik ze vertel dat het voor 1975 helemaal niet zo populair was om Joodse of Indische vervolgingsslachtoffers een specifieke plek te geven in de Dodenherdenking. Dat dit toen, veertig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, wel mogelijk werd, was een effect van het in werking treden van de Wet Uitkering Vervolgingsslachtoffers.

Kortom, er zijn altijd categorieën vervolgden geweest, waarvan men het niet kies vond dat ze werden herdacht in de Nationale 4 Mei Herdenking. Het heeft geruime tijd geduurd voordat statenloze Joodse vervolgingsslachtoffers een volledige plaats kregen in die herdenking. Nog in 2011 werd het Memorandum van het Comité 4 en 5 Mei gewijzigd om zo uitdrukking te geven aan de specifieke situatie van Joden, Roma en Sinti (“vermoord”). Homoseksuele vervolgingsslachtoffers bleven hier overigens weer buiten beschouwing.

Het is voor mensen een ‘eye opener’ als ik vertel dat het voor 1975 niet populair was om Joodse of Indische slachtoffers een plek te geven op 4 mei.

Het CIDI voert aan dat een Nationale Herdenking uitsluitend Nederlandse oorlogsslachtoffers zou moeten betreffen, in lijn met het memorandum van het Comité. We leven nu, in 2017, in een geglobaliseerde wereld. Kweekzalm uit Noorwegen bedreigt direct het bestaan van vissers aan de West Afrikaanse kust. Oorlogen en klimaat vernietiging hebben een ongekende vluchtelingenstroom op gang gebracht, de grootste sinds de Tweede Wereldoorlog.

Een geglobaliseerde wereld betekent dat wij, in Nederland, directe invloed hebben op die fenomenen. Dit zou ons bewust moeten maken van onze invloed als mensen van recht, rechtvaardigheid en medemenselijkheid en van onze invloed als medeveroorzakers van omstandigheden die mensen dwingen hun huis te verlaten. Voor een reis waarbij iedere stap achterwaarts de dood betekent.

Dodenherdenking

Er loopt een rechte, lichtende lijn van de ervaring van oorlog, vervolging, genocide en het verzet daartegen naar het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. Onze omgang met dat verdrag, met die universele waarden, dat is wat Rikko Voorberg aan de orde stelt. Het voorbijzien aan het universele daarvan, het willen inperken van het besef van vervolging en het verzet daartegen tot een Herdenking voor vaderlandse slachtoffers alleen, dat is wat naar mijn mening 4 Mei betekenisloos maakt. Een lege huls, zonder levende waarden.

Niet lang na de oorlog hield Abel Herzberg een lezing over zijn oorlogservaringen in Bergen Belsen. Over zijn besef ook, dat er weinig voor nodig is om van een liefhebbende huisvader een massamoordenaar te maken. Een vrouw vroeg hem: ‘Mijnheer Herzberg, wat moeten we doen om te voorkomen dat onze kinderen weer slachtoffers worden?’ Herzberg antwoordde: ‘Dat is het probleem niet mevrouw. Het probleem is hoe wij kunnen voorkomen dat onze kinderen beulen worden.’

Zien leidt tot gedenken, gedenken leidt tot doen.

Menachem Mendel

Menachem Mendel

Historicus

Menachem Mendel (1963) is kunstenaar en werd opgeleid als koloniaal historicus. In 2016 was hij vrijwilliger op het reddingsschip Golfo …
Profiel-pagina
Al 27 reacties — praat mee.