Het bezoek was al lange tijd geleden afgesproken, nog voor de maanden dat er honderdduizenden Rohingya noodgedwongen naar buurland Bangladesh moesten vluchten. En nu – het gebeurde in de afgelopen week – moest paus Franciscus over eieren lopen en ervoor zorgen niets verkeerds te zeggen. Terwijl allerlei internationaal erkende instanties, Amnesty International, het Rode Kruis, meldden dat er sprake was van een etnische zuivering in dit boeddhistische land ten koste van een moslim-minderheid, mocht de paus er niets van zeggen.
Zijn eigen aartsbisschop, die van Yangon, de leider van de christenen in dat land, samen slechts 1% van de totale bevolking, had hem nog eens extra ingefluisterd dat als hij iets ten nadele van de regering, de militairen en de diep ingevreten haat tegen de moslim-minderheid zou zeggen, de christenen in dat land ook de dupe zouden worden. En dus zei de paus niets. En onderging hij de plichtplegingen. En zwaaide hij wel maar niet van harte. Wat moet het, denk ik dan, gestormd hebben in zijn binnenkamer.
Aung San Suu Kyi
In de dagen dat hij in dit door militairen geleide land was, heeft hij ook gesproken met Aung San Suu Kyi, de regeringsleider in naam en winnares van de Nobelprijs 1991. Wat zij met elkaar besproken hebben, weet niemand. Ook deze vrouw die in het verleden zo lang huisarrest had en zich desondanks dapper roerde in de morele en politieke strijd om de toekomst van haar land, wordt al maanden een passieve houding verweten. Zij zegt niets en als zij tegenwerk biedt aan het platbranden van dorpen en het uitroeien van mensen, moet dat achter de schermen zijn. Was, toen die twee elkaar ontmoetten, hier sprake van twee machteloze mensen die niets wezenlijks zeiden, terwijl beiden hun betekenis juist te danken hebben aan woorden die het wezen hart raken van mensen?
Bergrede
Aung San Suu Kyi deed in haar toespraak na hun ontmoeting twee zinnetjes in het Italiaans uit haar mond komen om de paus te plezieren en haalde Jezus’ toespraak op de berg aan als een ‘handleiding voor vredestichters’. Nota bene, u hoort het goed, de Bergrede waarin staat dat uw ja ja en uw nee nee moet zijn. Beiden waren in elk geval blij met de verse diplomatieke betrekkingen tussen het Vaticaan en Myanmar en allebei eindigden ze ook nog eens met een stichtelijke zin. Suu Kyi zei: ‘De weg vóór ons is lang, maar we zullen lopen met vaste tred, vertrouwend op de kracht van vrede, liefde en vreugde.’ Paus Franciscus zei het zelfde op een weer even andere, niemand kwetsende manier waarop katholieken patent hebben: ‘Ik roep over u allen de goddelijke zegeningen van wijsheid, kracht en vrede uit.’
Realpolitik
Begrijpt u mij goed. Ik benijd beiden niet, zowel de vrouw die waarschijnlijk nog steeds gevangen zit maar nu in haar rol als regeringsleider van een land waar het boeddhisme ook een godsdienst blijkt met extreme, gewelddadige kanten, als de man die zo fris en spontaan zijn naam dusdanig eer aandoet dat de hele wereld er blij van wordt, maar blijkbaar niet altijd en overal zijn passie en vooral compassie kan laten zien en horen. Dit is dus de wereld van de Realpolitik, de wereld waar idealisten, echte gelovigen, geestelijken en door hartstocht voor het goede gedreven mensen maar niet van willen geloven dat die bestaat. Ik krijg er van allerlei andere gedachten bij. Laat ik er één noemen.
Waarheid
Die gedachte gaat over de waarheid. De waarheid is dus weer eens het haasje. Wat waar is, mag niet gezegd worden. Wat waar is, wordt niet gewenst. Als een oorlog begint, is de waarheid het eerste slachtoffer. Zegt men. Maar de arme waarheid bezwijkt ook onder wat we min of meer vredestijd noemen.
Trump
Zo was er nog een voorval. Veel kleiner. Het leek haast onnozel. Maar ik vond het veelzeggend en uiterst dreigend. De Amerikaanse president Trump die toch al graag de waarheid die hem niet aanstaat als alternatieve waarheid – lees: leugen – afdoet, had woensdagmorgen een drietal tweets van een uiterst agressieve, rechts-rabiate mevrouw in Engeland geretweet. Die tweets gingen allemaal over de dreiging van moslim-extremisten. Toen hem van hoog tot laag te verstaan werd gegeven dat er van die mevrouw en vooral van die tweets niets deugde – ze waren verzonnen, gemanipuleerd en dus ver bezijden de waarheid -, verdedigde mevrouw Sarah Sanders, de woordvoerder van het Witte Huis, niettemin de tweets van de president. ‘Zijn doel is om strenge grensbeveiliging en binnenlandse veiligheid te promoten,’ zei Sanders tegen journalisten. ‘Of wat in die tweets genoemd wordt nu waar is of niet, de president is bezig met echte dreigingen en die zijn waar.’ Tja, zo ken ik er nog wel een paar.
Licht
Ik ben een boek over Hitler aan het lezen. Ik schrik soms van wat daar gezegd wordt over het karakter, de uitspraken en het gesjoemel met de waarheid van deze Duitse dictator. Ik wist het, dat wel. Maar soms staan woorden weer rechtovereind voor je, actueel en angstaanjagend. Wat toen gebeurde, kan opnieuw gebeuren. Die gedachte. Ik ben dus blij dat de paus alsnog, in Bangladesh aangekomen, gezegd heeft wat gezegd moest worden: de waarheid. En de honderdduizenden Rohingya, opgepropt in primitieve kampen, hebben geluisterd, moslims nota bene die luisterden naar de barmhartige woorden van een christen. In het moeras van de leugens en halve waarheden, ging dan toch ergens een licht branden…
Nagenoeg ieder mens komt vroeg of laat bepaalde grenzen tegen, waar hij of zij of voor blijft stilstaan, overheen springt of over struikelt… Zoals gezegd: er is niet bekend wat deze man en deze vrouw uitgewisseld hebben.
Uiteraard is de waarheid van belang en de leugen moet veroordeeld worden. Dat weten we allemaal in onze leunstoel. Toch zijn er ook mensen in dezd wereld die simpel met overleven bezig zijn. En in dat kader is het niet onverstandig om op de consequenties van je openbare woorden te letten.
Lees wat paus Franciscus hier zelf over zegt.
Beste Aart Mak,
Ondanks alle respect voor uw mening en nog veel meer respect voor uw bezorgdheid om het lot van de vele duizenden Rohingya’s, moet het me van het hart dat de situatie zoals u die beschrijft de werkelijkheid van het complexe pausbezoek aan Myanmar volgens mij niet beschrijft.
Allereerst mag volgens mij niet onvermeld blijven dat paus Franciscus voorafgaand aan zijn reis in Rome de term Rohingya wel in de mond heeft genomen. Hij noemde hen op het Sint-Pieterplein zelfs meermaals “onze broeders en zusters”.
Verder blijft onvermeld dat de paus in Myanmar inderdaad openlijk de term niet bezigde, maar wel uitdrukkelijk aandrong op respect van de waardigheid van alle minderheden (dat lijkt me toch niet moelijk interpreteren in de situatie daar!).
Ten derde vind ik het opvallend – maar daar praat niemand over in de Nederlandse pers – dat paus Franciscus zijn mond ook niet open heeft gedaan over de christenen die in Myanmar lijden onder onderdrukking (duizenden van hen zijn van huis en haard verdreven).
Tenslotten heeft paus Franciscus aangegeven in persoonlijke ontmoetingen met zowel de legerleiding als met Aung San Suu Kyi duidelijk zijn standpunt te hebben kenbaar gemaakt.
Maar het allerbelangrijkste lijkt me het volgende:
De vraag is wat je met een bezoek wilt bereiken. Wil je borstklopperig een statement maken en de puntjes op de i zetten (vooral in de pulieke opinie)? Of wil je de situatie in het complexe Myanmar vooruit helpen, wetend dat alles niet in één keer opgelost zal zijn? Hopend op verbetering stap voor stap. Zou het uitspreken van het R-woord niet veel meer problemen hebben opgeleverd dan dat het opgelost zou hebben? De reacties op zo’n uitspraak van de zijde van het leger, van extremistische boeddhisten (leiders en gelovigen) waren niet te overzien. Wie hadden daar onder geleden (christenen, vast en zeker, maar niet slechts…)? Maar vooral: wat zou dat werkelijk hebben opgelost?
Dit is volgens mij een schoolvoorbeeld van de Franciscus-diplomatie: vastgelopen processen weer vlottrekken, helpen dat er beweging komt en dat de neuzen dezelfde kant op komen te staan.
Overigens, paus Franciscus, in zijn vliegtuiginterview tijdens de terugvlucht van Bangladesh naar Rome, legde zelf uit waarom hij het woord niet noemde.
Een aanrader!
Met vriendelijke groet,