Op een grijze zaterdag reis ik naar Haarlem, waar ik met de in Rotterdam wonende en werkende mediakunstenaar Eddy Seesing (1964) in Het Dolhuys heb afgesproken. Het is druk in de trein en tussen Utrecht en Amsterdam is er geen zitplaats meer. Overeind gehouden door de mensenmassa in de gang, denk ik na over hoe en wanneer de geest in balans is. Wat is balans en in welke mate hebben we dat zelf onder controle? Balans is volgens mij geen statische toestand, maar een oriëntatiepunt waar ik me van kan verwijderen, maar ook weer naar terug kan buigen. Voor de één is dat de Ander, voor een ander een ander of zichzelf. Maar niemand is een eiland volgens de Britse dichter John Donne en hoewel steeds meer in persoonlijke zelfvoorzienigheid wordt geïnvesteerd, is en blijft de mens onderdeel van een groter geheel en afhankelijk van zijn omgeving.
Pilletjes, kwelgeesten en boeken
De tentoonstelling ‘Van God Los?’ is in het midden van museum Het Dolhuys opgesteld. Een goede plaats, wanneer het accent op ziekte, heling en genezing ligt. Ingebed tussen de vaste collectie van dit nationaal museum van de psychiatrie word ik continue geconfronteerd met inbreuken op het normale, gezond leven, dat ieder zichzelf toewenst. Mensen denken zich het leven maakbaar en reparabel: managers die dieren knuffelen en zo (weer) in contact komen met het zachte in zichzelf (Melanie Bojano, 1978) of je eigen kwelgeesten te lijf gaan door ze te verbeelden en onder ogen te komen (Davood Koochaki, 1939). Het zijn een paar voorbeelden van kunstwerken die deel uitmaken van de expositie.
Een ludiek voorbeeld van ‘instant maakbaarheid’ wordt uitgebeeld door de wandapotheek van de Canadese Dana Wyse (1965). Een nieuwe taal leren, je moeder eindelijk begrijpen, schrijver van bestsellers worden? Overal is een pilletje voor! Of toch niet? Dat het zeker niet overal voor opgaat, laat de ontroerende film Ontheemde Zielen (1995) van Meral Üslü zien, waarin drie schizofrene allochtone patiënten de hoofdrol spelen. De Turkse Fedime wordt geteisterd door djinns (demonen). De enige effectieve remedie is voorgelezen worden uit de Koran.
Spiritualiteit en rituelen
De groeiende gedachte dat het leven beheersbaar is, staat linea recta tegenover het onderdeel Religie Nu, het doorlopende project van fotograaf en mediakunstenaar Eddy Seesing. Gestart in 2004 heeft hij 71 voorgangers van diverse religieuze denominaties in Nederland tijdens representatieve rituelen vastgelegd. Zes hiervan zijn onderdeel van ‘Van God Los?’ en verwerkt in een audiovisuele installatie. Het publiek hoort hoe de geïnterviewden zich verhouden met het dagelijks leven en het besef hoe kwetsbaar een mens is. Voorgangers vertellen hoe zij met leden uit hun gemeenschap die lijden aan psychische stoornissen omgaan.
Eddy Seesing zelf heeft het rooms-katholieke geloof van zijn jeugd afgeschud en voelt zich verbonden met het ‘Moeder Aarde-Vader Hemel’ sjamanisme, waarmee hij kennismaakte in 1995 tijdens een studieverblijf bij Canadese indianen. “Spiritualiteit is een wezenlijk onderdeel van ieder mens, noem het maar het samenspel tussen wat zich tastbaar en zichtbaar manifesteert en al het andere.” Eddy Seesing is geïnteresseerd in mensen en groepsdynamiek. Het gaat hem niet om de dogmatiek van levensbeschouwelijke stromingen, niet om wie de waarheid in pacht heeft, wel om het pragmatisch omgaan met significante gebeurtenissen in het leven. Een van de redenen waarom hij deelneemt aan ‘Van God Los?’. “Het is verrijkend om mee te maken hoe mensen breukervaringen, zowel positieve als negatieve, via rituelen markeren.” Primair laat hij de veelzijdigheid aan levensbeschouwelijke stromingen en culturen in Nederland zien. Secundair ziet hij dit kleurenpalet als een rijkdom en een mogelijkheid anderen echt als medemens te waarderen. “We zijn uiteindelijk kwetsbare mensen onder elkaar.”
Religie en rede
Van God Los? Eddy Seesing niet, hij heeft het druk om zijn project Religie Nu uit te breiden. Hij is in contact met theologische faculteiten in Groot-Brittannië, België, Zweden, Tsjechië en Duitsland. In het laatste land heeft hij ook een uitgever bereid gevonden om een uitgebreidere, Engelstalige versie van zijn boek Religie Nu. Spiritualiteit in Nederland uit te brengen. De betrokken faculteiten verzorgen de inleidende teksten en gaan seminars organiseren rond het thema ‘Vrijheid van religie in Europa’. De nieuwe portretten worden tussen oktober 2013 en september 2014 gemaakt. De verbeeldingskracht van Eddy Seesing, vertaald in zijn portretten, nodigt uit om een veilige eerste stap te zetten en toe te geven aan de nieuwsgierigheid naar mensen met wie we samenleven. De kijker bepaalt zelf hoe ver dat ‘samen’ gaat.
Je geest in balans. Ik begin me meer en meer af te vragen of we religie tegenover rede moeten blijven plaatsen. Zijn het beide geen manieren van omgaan met de dagelijkse realiteit, gericht op een leven in balans en goed samengaan met anderen? De titel van de expositie roept direct vragen op. Geen enkel antwoord zal voor iedereen 100% bevredigend zijn. De kritiek is meestal dat zowel vanuit de rede als vanuit religieuze context óf te vrijblijvend óf te normatief en dwingend gepleit wordt. Wetenschap, techniek en seculiere aanpassingen in wetgeving zijn onvermijdelijk bij het verstrijken van de tijd. Het getuigt van kortzichtigheid wanneer religie en levensbeschouwelijke zingeving hiervoor zouden moeten wijken en als star of archaïsch wordt weggewuifd.
Open levenshouding
Modernisering is een proces waarbij zaken verloren gaan, maar ook weer nieuwe waardevolle ontwikkelingen plaatsvinden. Deze zijn tijd- en locatiegebonden. Zowel de mensen van de rede als van de religie bewegen daar weerbaar maar gebrekkig in mee. Spiritualiteit is een levenshouding. Wat is goed en wat is gek? Wie bepaalt dat? Wiens realiteit prevaleert? Dat daar geen eenduidige antwoorden op volgen, toont ook deze tentoonstelling, waarin kunstenaars de bezoekers hun spiegels voorhouden. De makers van de tentoonstelling en portrettist Eddy Seesing hebben hetzelfde doel: dat mensen wat opener en toleranter tegenover anderen gaan staan. Elkaar bevragen naar het waarom van hun anders zijn, niet bekritiseren of bestrijden. Het leven kent nu eenmaal een enorme verscheidenheid. Het leven waarin God, het brein en het zelf speels in hetzelfde spanningsveld bewegen.
De tentoonstelling ‘Van God Los? Je geest in balans’ is nog te bezoeken tot 30 maart 2014.
Het boek Religie Nu. Spiritualiteit in Nederland met een voorwoord van Thomas Quartier, universitair docent Vergelijkende Godsdienstwetenschap – Een gesigneerd exemplaar is te bestellen door € 36,75 over te maken naar ING bankrekeningnummer 9231232 t.n.v. Steddy Rotterdam o.v.v. naam en postadres.
weer een heel mooi geschreven artikel. ik heb het met belangstelling gelezen. ik wil een kanttekening maken dat ik nooit in discussie ga, althans zo min mogelijk of heel kort, als het gaat over God, Godsdienst, Politiek. vr.gr. René
Persoonlijk zou ik het mooi vinden als men tenslotte aan het eind een spiegel ziet voor zichzelf, waar je enkele minuten kijkt naar wie en wat je zelf bent aan de buitenkant.
Wat er in het brein aanwezig is, laat de buitenkant niet zien.
Dat geeft soms de mooiste verrassingen bij de Mens.