Wat is de kunst van het blijven, ergens aarden of wortelen? Wat is daarvoor nodig? Onlangs verscheen: Blijven is nergens van Florian Jacobs (2022). Het prachtige boek beschrijft het almaar zwervende leven van Rainer Maria Rilke aan de hand van zijn ontwikkeling als dichter en schrijver van duizenden brieven. Periodes van schrijven werden telkens afgewisseld met het verkennen van weer een nieuwe omgeving in de hoop dat die plek hem de leegte en de stilte bood tot schrijven. Zijn zwerven kun je omschrijven als zijn zoektocht naar creativiteit. En midden in die korte creatieve stroom van het schrijven is Rilke telkens even thuis. Zoals ook zwerfgenoot Slauerhoff ooit dichtte: ‘Alleen in mijn gedichten kan ik wonen/nooit vond ik ergens anders onderdak.’
Toch was dit zwerven van Rilke en Slauerhoff een luxe bezigheid, meestal betaald door (vrouwelijke) mecenassen of met de prijs van eigen armoede of zelfgekozen eenzaamheid, wat zij op de koop toenamen. Maar in hun werk konden ze wonen. Zij hoefden van niemand weg te gaan, zoals vele vluchtelingen wereldwijd nu wel.
Dat citaat van Rilke, ‘Blijven is nergens’ klinkt ineens anders als je het leest vanuit het perspectief van een vluchteling. Of vluchtelingen ergens kunnen blijven is nog maar de vraag. Daarom koesteren mensen op de vlucht hun verhaal. Dat is de plek, de plaats waarin ze leven, al zijn ze ergens onderweg of toch aangekomen in een vreemd land.
Overal bij en in Palestijnse huizen vind je sleutels. Iedere familie heeft nog wel ergens een sleutel van hun oude huisdeur. Vraag je naar die sleutel dan open je hun verhaal en indirect de deur naar het huis dat zij meestal gedwongen moesten verlaten. De Oslo-akkoorden werden dertig jaar geleden gesloten (13 september 1993) en er is steeds minder zicht op enige uitvoering daarvan.
De deur naar een verloren thuis
Bij vluchtelingen in Nederland en elders vind je meestal ook een voorwerp dat, desgevraagd, verwijst naar het verhaal van hun land, hun familie en hun gewoontes. Hun verhalen bij de IND zijn anders, want georkestreerd naar de eisen van het Nederlandse vluchtelingenbeleid. Daar worden ze bij geholpen, maar dat is meestal niet hun echte verhaal. Soms, in de klank van hun muziek, in een theateruitvoering of als spoken word klinkt hun echte verhaal, met de weemoed om wat meestal onherstelbaar verloren ging
Zijzelf, wanneer ze hier eenmaal een status hebben, en zeker hun kinderen, doen hun best om de vreemde taal te leren, om hutspot lekker te vinden, om echt te wortelen. Veel anderen met minder geluk hebben niets anders dan hun draagbare verhaal en leven ondergronds, want ze zijn nog lang niet aangekomen.
Wie de moeite neemt om naar hen te luisteren opent de deur naar hun verloren thuis. Luisterend naar hun verhalen ga je misschien in november anders het stemhokje in. Want elke stemgerechtigde heeft de sleutel tot een menswaardiger vluchtelingenbeleid.
