Culturele revolutie
Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel geeft El-Azzouzi in het kort zijn motivatie voor het schrijven van het boek weer. Zijn interesse voor Malcolm X is twintig jaar geleden ontstaan bij het kijken naar de gelijknamige film van Spike Lee. Daarin ontdekte de auteur de parallellen tussen de situatie van de achtergestelde zwarte bevolking in Amerika en de achtergestelde situatie van ‘allochtonen’ in Europa. De auteur vraagt zich af: “Wat zou Malcolm X denken over een Europa dat voorgoed veranderd is? Een Europa waar de etnisch-culturele diversiteit steeds toeneemt, definitief en onomkeerbaar.” (p.19)
Vervolgens geeft hij antwoord op deze vraag. Het medicijn tegen de angstcultuur in Europa is volgens de auteur een culturele revolutie, waarin de jeugd ons voor gaat met nieuwe Malcolm X’en. We hebben nieuwe leiders en rolmodellen nodig die de wij-zij opdeling van allochtoon vs. autochtoon weten te doorbreken. De auteur schetst zijn droomvisie: “Vanaf de kleuterklas gaan ze in dialoog en beschouwen ze de ander als vanzelfsprekend. Niet als een gevaar of als een vreemde diersoort, maar als een gelijkwaardig individu met verschillen die voor hen doodnormaal zijn. Malcolm X zou hen de weg wijzen en motiveren.” (p.20-21)
Huisnegers en Huisallochtonen
In dit licht vertelt de auteur vervolgens over een ontmoeting op treinstation Berchem met Rachid en Eric. Twee jongeren van Marokkaanse en Congolese afkomst, die dezelfde laatste trein naar huis nemen. Het is niet duidelijk of dit een echt gebeurd of fictief verhaal is, maar dat doet er verder ook niet zoveel toe.
De auteur wisselt gedachten uit met de twee voetballende en wodka drinkende jongeren. Daarbij komen hun dromen, frustraties, levensvisie, maatschappijvisie, toekomstvisie, religie en discriminatie aanbod. In het gesprek laat hij hen kennismaken met de persoon en ideeën van Malcolm X, die zij niet kennen maar na het bekijken van een aantal YouTube filmpjes al gauw heel cool vinden, vanwege zijn directe stijl en boodschap.
In het gesprek vraagt de auteur de jongeren onder andere wat ze van allochtone politici vinden. Daarbij introduceert de auteur de termen huisallochtonen en veldallochtonen, zoals Malcolm X in zijn tijd sprak van huisnegers en veldnegers. De huisnegers zouden de slavenmentaliteit volledig geïnternaliseerd hebben en geen interesse hebben in een strijd voor volledige vrijheid en gelijkwaardigheid, omdat ze hun bevoorrechte positie ten opzichte van de veldnegers niet op het spel willen zetten.
Zo is het dus ook met de huisallochtoon (of excuusallochtoon) die “houdt er conservatieve standpunten op na en vindt diversiteit maar een lelijk woord. Door zijn afkomst voelt de huisallochtoon zich soms inferieur en wil hij daardoor overcompenseren. Hij praat de meester-autochtoon – de autochtoon die zich als een meester gedraagt tegenover de allochtoon – geregeld naar de mond en durft zelden kritisch te zijn.” (p. 33)
De auteur trekt daarnaast nog diverse andere verrassende parallellen tussen de context van Malcolm X en de Europese context. Het leven van Malcolm X is vanwege de verschillende levensfasen – van leerling, schoenpoetser, drugsgebruiker, crimineel, gevangene, radicale gelovige, woordvoerder van een sekte, tot strijdvaardige mensenrechtenactivist – voor veel mensen herkenbaar en met name voor veel jongeren die zich ontworteld voelen en die leven in de marge van de samenleving.
Universele mensenrechtenstrijd
Het tweede deel van het boek bevat een vertaling van een toespraak van Malcolm X die hij vier weken voordat hij in 1965 werd vermoord had voorgedragen en gaat vooral over de geschiedenis van Afrikaanse en gekleurde volkeren. De toespraak is erop gericht om door middel van een historische narratief de Afro-Amerikanen meer zelfvertrouwen te geven en zelfwaardering te geven, met name voor het eigen culturele en historische erfgoed, en daarmee het witte, (neo-)koloniale of Euro-Amerikaans-centrische wereldbeeld te doorbreken. Duidelijk wordt dat Malcolm X aan het eind van zijn leven zijn strijd niet zag als een nationale (Amerikaanse) burgerrechtenstrijd, maar als onderdeel van een internationale mensenrechtenstrijd, tegen racisme, kolonialisme en kapitalisme.
Al met al is het een inspirerend boekje dat gemakkelijk wegleest en geschikt is voor jeugdigen en volwassenen. Op een verrassende manier legt het boek een verband tussen het leven en de ideeënwereld van de man die onder andere Nelson Mandela inspireerde, en de leefwereld van jongeren met een migratieachtergrond in Europa.
Het boek begint met een voorwoord van Dyab Abou Jahjah en een nawoord van Rachida Aziz, die de vrouwelijke Malcolm X van 2016 al heeft weten te identificeren: De dertienjarige Zoulaikha Patel uit Zuid-Afrika, die uit protest tegen een discriminerende schoolregel weigerde haar haar te ontkroezen totdat deze regel geschrapt werd.
Klik hier voor de boekgegevens of om het boek te bestellen.
