Wederopbouw en veerkracht

Omdat we ’s middags een stadswandeling langs de Brandgrens zouden maken, besteedden we die ochtend in de les aandacht aan het bombardement van Rotterdam. Het was maar een kort bombardement dat op 14 mei 1940 Nederland dwong tot capitulatie aan de Duitsers. Nog geen vijftien minuten duurde het, maar de verwoesting was enorm. In vijftien minuten tijd kwamen achthonderd tot negenhonderd mensen om, bijna tachtigduizend Rotterdammers raakten dakloos en meer dan dertigduizend woningen en panden werden verwoest. Een groot deel van de binnenstad van Rotterdam lag in puin.

Ik vond het een zwaar onderwerp, niet in het minst omdat veel van mijn cursisten uit oorlogsgebied komen. Ik was bezorgd wat het spreken over oorlog en het tonen van foto’s van verwoesting voor impact op hen zou hebben. Dat was nog voordat een van de cursisten op YouTube videobeelden vond van het bombardement. Waar ik huiverig was om die te tonen, kon hij er geen genoeg van krijgen. Hij vroeg of zijn wijk, Delfshaven, ook gebombardeerd was en ik vertelde over het vergeten bombardement van 31 maart 1943, toen een Amerikaans bombardement door de harde wind en de bewolking niet zoals beoogd de Merwehaven trof, maar een woonwijk.

Al pratend bespeurde ik bij mezelf gene. Ik sprak met mijn cursisten over een bombardement van 77 jaar geleden, terwijl zij nog maar kort geleden de oorlogen in Syrië en Afghanistan ontvluchtten. Voor ons is de oorlog voltooid verleden tijd, ook al liet hij wel enorme sporen na, niet alleen in de stad, maar ook in ons collectief bewustzijn. Voor hen speelt oorlog zich niet af in een ver verleden, maar in het hier en nu. Hun dierbaren komen nu om, hun naasten leven nu met angst en onzekerheid. ‘Dit doet Assad ook in mijn land,’ zei een van de Syriërs. We stonden stil bij de bombardementen met vatbommen, bij de verwoesting van de prachtige stad Aleppo. Als in 1940 één bombardement al zoveel schade aan kon richten, hoe onmetelijk groot moet de verwoesting daar dan wel niet zijn?

De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en het bombardement van Rotterdam is echter niet alleen een verhaal over verwoesting. Het is ook het verhaal hoe we op de puinhopen van de verwoeste stad een moderne stad met grootstedelijke allure bouwden, een Manhattan aan de Maas. Het spreekt tot de verbeelding dat men al in de zomer van 1940, toen de oorlog vol in gang was, grootse plannen maakte voor de Wederopbouw. Rotterdam koos ervoor om niet terug te keren naar de vooroorlogse situatie, om niet te restaureren, maar om een stad te bouwen voor de toekomst, een stad met allure en sfeer, als een feniks die uit de as herrijst.

Historische grachten werden gedempt en maakten plaats voor de belangrijke verkeersaders van de toekomst. Foto’s van de Schiekade tonen hoe die gemoedelijke weg langs de Rotterdamse Schie in 1940 met puin van het bombardement werd gedempt. Nu is de Schiekade een van de belangrijkste noord‑zuid verbindingen in de stad. Tijdens de wandeling ’s middags herkennen de cursisten moeiteloos die toren met het rode kruis erop: ‘Die is toch van de foto’s?’

Eerder was me al opgevallen dat mijn cursisten vooral oog hebben voor de moderne architectuur en veel minder voor het historisch erfgoed van bijvoorbeeld Delfshaven. Even snel langs de rivier ergens heen lopen is er niet bij. Zodra de Maas in het zicht komt, pakken zij hun smartphone en maken zij eindeloos foto’s. Niet van de Oude Haven met zijn oude schepen, maar van de rivier met de Erasmusbrug, de bedrijvigheid op het water en de hypermoderne Kop van Zuid aan de overkant.

Het zijn niet de verhalen van oorlog en bombardement die mijn cursisten moedeloos maken. Het zijn de verhalen van wederopbouw en veerkracht die hen hoop geven. Hoop dat ooit in de toekomst ook in hun verwoeste steden de puinhopen van de van de oorlog plaats zullen maken voor architectonische hoogstandjes. De beelden van het als een feniks uit de as herrezen Rotterdam laten ook hen dromen over een andere toekomst die mogelijk is.