Drie opvallende vragen uit de media. Recent nieuws is het succesje van de Koerden, de herovering van de stad Tal-Abyad op IS tegen de oostgrens van Turkije – waar dan de zeer recente al of niet tijdelijke terugkeer van IS in Kobani tegenover staat, met weer veel vluchtelingen als gevolg – en het berichtje over de dood van de Tariq Aziz. Misschien moet ik nog toevoegen dat de Taliban een voorjaarsoffensief begon met ook o.a. een zelfmoordaanslag midden in Kabul. Aziz behoorde overigens tot de Iraakse christenen, die onder Hoessein prima overleefden, zoals tot voor kort de Syrische christenen – plus alevieten – onder Assad.
De laatsten heb ik jaren terug op een van m’n reizen in het Midden-Oosten in Damascus gewaarschuwd enige afstand te nemen van de machthebber en, ook vanuit democratische overwegingen, buurvrienden proberen te worden met de in naam van ‘beheersing’ onderdrukte soennitische meerderheid. Ik begrijp de weerzin tegen IS, maar inzien dat er bij deze soennieten naast het in de greep van jihadisme zijn, in sterke mate sprake is van een vrijheidsstrijd, zou ons in deze wat milder kunnen doen stemmen. Hoezeer we ook hun geweld, vooral tegen onschuldigen, afwijzen.
De eigen machthebbers?
Wie ook steeds op de macht in het Midden-Oosten spelen, zijn wij. Het Westen dus. Moebarak, Bourguiba, Kaddafi en Assad zijn slechts enkele namen van de door ons diplomatiek, militair en/of financieel gesteunde machthebbers. De gewelddadige IS-soennieten zijn dat in hun rancuneuse opstand tegen de eigen machthebbers niet vergeten en vooral niet dat het ‘tweetal Bush jr. en Blair’ zo nodig onder valse voorwendselen Irak ‘tot democratie moesten bombarderen’. Een bloedige interventie (in 2003) die al meteen Al-Kaida het land deed binnensluipen.
Erger was dat daardoor het machtsevenwicht in Irak tussen soennieten en sjiieten te gronde ging en de basis werd gelegd voor de exclusieve IS-staat en daarmee voor de impasse van nu. De VS en Engeland lijken naast de door het Westen lang gesteunde Arabische heersers zoals o.a. Assad, daar dus verantwoordelijk voor, zeker indirect. Nederland was niet betrokken bij de Brits-Amerikaanse inval in Irak in 2003, maar is helaas – mogelijk voor nog een jaar en dan ook in Syrië – onderdeel van de anti-IS-coalitie van nu. Een coalitie, die volgens de bekende Amerikaanse columnist David Brooks (N.Y.T.) in wezen een ‘absurde alliantie is met door Iran gesteunde sjiitische milities’.
Scheiding soennieten, sjiieten en Koerden?
Brooks bepleit als oplossing voor de sektarische oorlog van nu in het Midden-Oosten een verregaande decentralisatie in Irak tussen Koerden, sjiieten en soennieten. Op zich geen gekke gedachte. De Koerden hadden in Irak, dat ooit door de Britten wat kunstmatig in het leven is geroepen, al lang een eigen staat moeten hebben. Maar zolang de IS-geest nog in de fles is en er, wat in wezen nu de westerse en/of VN-strategie zou moeten zijn, nog geen formule is gevonden hun greep op de soennieten te verbreken, lijkt dit zeker in Syrië nog even een utopie.
Voor het Westen, vooral de VS en Engeland, is er nu de uitdaging zich strategisch en moreel achter de oren te krabben. Hoe hun ‘dikke ik’ op wereldniveau behoorlijk dunner te maken? Begrijpelijk als Ton de Kok inzake de conflictgebieden pleit voor ‘een hek er omheen’ en dit ‘vanuit weloverwogen eigenbelang’ (VK 13-6).
Maar de grote uitdaging is veeleer om of hoe onze geopolitieke ‘belangen’ in te tomen. Dat geldt ook inzake onze (confrontatie)houding jegens Rusland over Oekraine, waarin we te veel vergeten dat het Westen niet de internationale rechtsorde is. Het lijkt wel of het ‘eigen rechtertje spelen’ van 2003, toen jegens een land in het Midden-Oosten, vandaag weer (wat) terug is. Rob de Wijk waarschuwt dat ‘de spanning van nu met de Russen veel zorgwekkender is dan de Koude Oorlog’ (Trouw 26-6). Dat is overtrokken, te meer omdat hij dit alleen bij Poetin neerlegt, terwijl het deze was – het moet gezegd – die het initiatief nam voor het telefoongesprek met Obama op 25 juni.
In 1997 zeiden we als Westen toe geen militair materiëel in het oosten van de Navo te plaatsen ‘tenzij er sprake zou zijn van een dreiging van agressie’. Lag het daarom niet in de lijn dat veeleer Obama het initiatief had genomen voor dat gelukkig redelijk goed verlopen telefoongesprek? Polemologen waarschuwen al geruime tijd in deze. Dat Kunduz – waar onze politie nota bene te midden van een burgeroorlog zo nodig ‘partijkiezend voor een der conflictpartijen’ heen moest – recent weer bijna geheel in de macht is van de Taliban, heeft dan ook iets onthullends. Geweld heeft immers haar eigen onvoorziene, dynamiek, zeker als zonder mandaat van de internationale rechtsorde hieraan extra geweld vanuit het machtige Westen wordt toegevoegd. Westerse militaire interventie blijkt hoe dan ook steeds olie op het vuur. Het voedt de haat en werkt averechts, zoals nog vrij recent in Libië is aangetoond, of is zelfs een continue ramp, zoals nu in Irak.
