Wikipedia: witte mannen leggen ons altijd alles uit

Wist je dat Wikipedia bijna altijd bovenaan staat als je ergens naar googelt? Of je nu zoekt naar hoe gekonfijte kersen ook alweer nog meer worden genoemd, wie “Oké boomer” zei in een parlementair debat, wat de herkomst van het woord ‘rap’ is of wie de minister-president van Sint Maarten is; Wikipedia staat bovenaan. Toegang tot goede, betrouwbare informatie voor iedereen is een basisvoorwaarde voor een rechtvaardiger en gelijkwaardiger wereld. En wist je dat iedereen Wikipedia kan bewerken, zelfs zonder eerst een account aan te maken? Maar lang niet iedereen voelt zich geroepen om dat te doen.

Ik voelde me wel ‘geroepen’: toen ik ruim twintig jaar geleden een d-t-foutje tegenkwam heb ik dat gecorrigeerd en een half uurtje later maakte ik voor het eerst een nieuwe pagina aan. Intussen heb ik ruim vijftienduizend bewerkingen doorgevoerd. Dit is mijn manier om bij te dragen aan een betere wereld.

Wikipedia is een hobby voor betweters: bij die allereerste bewerking was ik ervan overtuigd in mijn recht te staan en het gelijk aan mijn kant te hebben. Dat heeft lang niet iedereen. Die entitlement is gebaseerd op privileges als witheid, sociale klasse, opleiding, leeftijd (ervaring) en gender. Wikipedianen, de vaste bewerkers, zijn dan ook vooral hoogopgeleide witte mannen van boven de veertig. Die hebben Wikipedia volgeschreven met de onderwerpen die zij interessant en/of belangrijk vinden. Daardoor zijn veel onderwerpen ondervertegenwoordigd. Witte mannen leggen ons altijd alles uit. [1]

Aan die dominante groep worden gezag en geloofwaardigheid toegeschreven, zegt ook Kelly Foster, Wikipediaan, bestuurslid Wikimedia UK en historicus. (Kennis is macht – Wikipedia als strijdtoneel, De Groene Amsterdammer, 3 maart 2022, Naïm Derbali & Coen van de Ven.) Foster is oprichter van AfroCROWD UK, een initiatief om meer mensen uit de Afrikaanse diaspora aan te moedigen bij te dragen aan Wikipedia. Bij anderen ontbreekt vaak het geloof dat de eigen kennis deugt, merkt ze bij nieuwe bewerkers van kleur en vrouwen.

De macht ligt op Wikipedia bij dezelfde groep als in de rest van de maatschappij. Zoals Wikipediaan Erik van Bommel het verwoordt in datzelfde artikel in De Groene Amsterdammer is Wikipedia een “ouwelullen-sigarenclub” van mensen met dezelfde zienswijze, interesses en visie. Hij ziet nieuwe bewerkers als een potentieel gevaar. Ik vertelde Derbali, die mij thuis kwam interviewen, dat de dominante groep bepaalt welke onderwerpen voldoende relevant zijn en wat betrouwbare bronnen zijn en daarmee wat ‘kennis’ is: “Kennis is macht, maar macht is ook kennis.” De richtlijnen over relevantie en bronnen worden vastgesteld door consensus, “het toverwoord op Wikipedia”, zegt Van Bommel. Eén van de basisprincipes van Wikipedia is dat de bewerkers schrijven vanuit een neutraal standpunt, maar consensus binnen een niet-diverse, niet-gebalanceerde groep is niet neutraal. Nog sterker, “niets of niemand is neutraal”, zoals journalist en OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen schreef op 3 januari 2020. De dominante groep is geneigd zichzelf te beschouwen als de norm en het eigen standpunt te beschouwen als het ‘neutrale uitgangspunt’. Alle andere perspectieven zijn dan automatisch ‘afwijkend’. Mensen buiten de normgroep zouden geen ‘kritische distantie’ hebben en ‘activistisch’ zijn.

De sigarenclub laat alles het liefst bij het oude. Voor taalkwesties baseert Wikipedia zich op de taaladviezen van de Nederlandse Taalunie en op de taalkeuzes van de grote Nederlandstalige media, zoals bij de keuze tussen de termen ‘blank’ en ‘wit’. Tot die ‘om’ zijn zal een nieuwe bewerker die vol goede moed ‘blank’ wijzigt in ‘wit’ teleurgesteld worden: iemand draait de wijziging al snel terug met als argument de conservatieve richtlijn ‘bij twijfel niet inhalen’. Hierdoor kunnen nieuwe bewerkers al snel denken dat het toch geen zin heeft om mee te schrijven.

Veel lezers en nieuwe bewerkers weten niet dat er op de achtergrond nog veel meer wordt geschreven dan in de encyclopedie zelf, bijvoorbeeld op overlegpagina’s die bij de onderwerpen horen, op overlegpagina’s van gebruikers en in ‘De Kroeg’. Wikimedia Nederland (WMNL) schreef in een reactie op het stuk in De Groene: “Als er in de maatschappij discussie is rondom een onderwerp, dan is er achter de schermen op Wikipedia ook reuring over.” Ze noemen “netelige onderwerpen als slavernij, genderidentiteit of Zwarte Piet, waarover de emoties kunnen oplopen en de discussies stevig zijn.” In een gesprek met de directeur van WMNL vertelde ik over de discussies en mijn moeite met sommige conservatieve gebruikers. Ze zei dat die discussies ook voorkomen tijdens familiediners: er is altijd wel een ‘knorrige oom’ bij. Dat is op Wikipedia niet anders. WMNL schreef dat “het bijzondere van Wikipedia is dat het in de meeste gevallen lukt om tot voor iedereen acceptabele teksten te komen”. Dit geeft een veel te rooskleurig beeld. De teksten zíjn niet acceptabel voor iedereen; ze zijn acceptabel voor iedereen die aan het eind van de discussie nog steeds niet ontgoocheld is afgedropen. Vaak komt het erop neer dat de meeste stemmen gelden en dat de luidste stemmen gelden. Bij het familiediner zit ik uiterst links aan tafel en mijn knorrige oom zit lijnrecht tegenover me, de meeste anderen vormen het zwijgende, ‘redelijke midden’. Op Wikipedia blijkt vaak dat er bijna alleen maar knorrige ooms aan tafel zitten. Ze hebben vast individueel allemaal goede bedoelingen, maar als dominante groep geven ze een vervormd beeld van de werkelijkheid.

Er zijn allerlei verklaringen waarom er zo weinig mensen met een ‘niet-westerse migratieachtergrond’ en vrouwen zijn onder de actieve Wikipedianen. Bijvoorbeeld dat witte mannen vaak vroeger dan anderen toegang hadden tot een computer en internet, toegang tot kennis en bronnen als kranten, opiniebladen en wetenschappelijke tijdschriften. Maar de belangrijkste verklaring is de entitlement van de betweters, gebaseerd op privileges als witheid, gender en sociale positie die ik ook (deels) bij mezelf herken. Dat ik denk in mijn recht te staan om te bepalen wat wel en geen kennis is. Zoals Kelly ook zei in het stuk in De Groene: “Allereerst is Wikipedia een hobby voor geprivilegieerden. Bepaalde groepen hebben niet de ruimte, de tijd, de middelen.” De mensen met de meeste ‘vinkjes’ hebben de macht, ze hebben er belang bij om de status quo in stand te houden in de maatschappij, en dat geldt voor de overheid, voor organisaties en dus ook voor het kennisinstituut Wikipedia. Onvermijdelijk is ‘dé internet-encyclopedie’ onderdeel geworden van het establishment. Vanuit Wikipedia is ‘uitleggen’ vanzelfsprekend white-, cis- en mansplaining, dat is inherent aan het instituut ‘encyclopedie’, net als aan andere kennisinstituten, zoals universiteiten. Het privilege om te definiëren wat kennis is ligt altijd bij de machtigen. Daarom voelen anderen zich niet geroepen om zich ermee te bemoeien. Ze herkennen Wikipedia als een plek waar ze niet welkom zijn.

Voor de duidelijkheid: de sigarenclub heeft veel goed werk gedaan. En ik hoop dat ze dat blijven doen. Daarbij zou het helpen als iedereen zich meer bewust wordt van de eigen privileges en machtspositie en bescheiden een stapje terug doet, vooral bij de ‘controversiële onderwerpen’. In de Nederlandse cultuur is dat veelgevraagd. Mensen zijn geneigd hun eigen machtspositie al dan niet bewust te ontkennen. Ze negeren dat die positie effect heeft op de onderlinge verhoudingen met anderen. Macht doet iets met een mens; het verandert de manier waarop je in de wereld staat.

Mensen met formele of maatschappelijke macht gaan er als vanzelfsprekend van uit dat ze in hun recht staan als ze het woord nemen in een vergadering. Ze vinden het vanzelfsprekend dat ze serieus genomen worden met een klacht of suggestie en dat ze gelijk krijgen in een conflict. Ze staan in hun recht als ze een salarisverhoging vragen en als ze een wijziging doorvoeren op Wikipedia. En als ze ergens van overtuigd zijn, dan moet dat de waarheid zijn die voor iedereen geldt. Ze zeggen dat ze iedereen als gelijkwaardig beschouwen en dat móet wel impliceren dat anderen dat ook zo ervaren. Ze willen koste wat het kost blijven geloven in een rechtvaardige wereld, want dan hoeven ze zelf niks te veranderen. Als de ander geen universitaire opleiding afgerond heeft, niet rijk is en geen baan als manager heeft, dan moet dat wel liggen aan persoonlijk falen; het kan niet liggen aan het systeem. Zo werkt het in je voordeel je eigen machtspositie te ontkennen. Je zelfbeeld als bescheiden iemand die op eigen kracht succes behaald heeft blijft in stand en je hoeft niks aan jezelf te veranderen.

Op Wikipedia houden bewerkers vast aan hun overtuiging dat de encyclopedie neutraal is en dat besluiten worden genomen in gezamenlijkheid. Het gaat allemaal eerlijk; dat de overgrote meerderheid in een zelfde demografie valt, is toeval en van geen belang. Ook journalisten ontkennen vaak hun eigen rol in het publieke debat. Doordat mensen hun eigen machtspositie ontkennen zijn ze zich er ook niet van bewust als ze zich ongepast gedragen. In 2022 schreef ik daarover het opiniestuk ‘De wolf die geloofde dat ie een lammetje was’.

Niet dat controversiële onderwerpen helemaal geen kans krijgen: er zijn projecten die als doel hebben de kloof (gap) te dichten, waar de deelnemers veel goed werk verzetten, zoals het project LHBTI+, het project Gendergap en het project over Suriname en het Caribische gebied. Binnen en buiten die projecten werken mensen er hard aan om informatie aan te vullen over bijvoorbeeld bekende Zwarte vrouwen als Babs Gons, Seada Nourhussen, Clarice Gargard en Samora Bergtop en over de Raisin-cyclus, de podcast Dipsaus en Kick Out Zwarte Piet.

Maar dat is niet genoeg, dit lost de achterstand niet op.

Het is cruciaal dat de dominante groep zich ervan bewust wordt dat iedereen vanuit het eigen subjectieve perspectief schrijft, dat alles bij het oude laten net zozeer ‘identiteitspolitiek’ en activisme is als de bijdragen van mensen die vernieuwing willen, en dat het tijd is ruimte te maken voor andere perspectieven. Inclusie is niet alleen beweren dat iedereen mee kan doen, maar gemarginaliseerde groepen actief uitnodigen, wegwijs maken, serieus nemen, de ruimte gunnen om op hun eigen manier deel te nemen en zelf invloed uit te oefenen. Vanuit een machtspositie heb je een morele verplichting je te verdiepen in perspectieven van anderen. Als je die negeert is dat verwijtbare of strategische onwetendheid.

Onlangs heb ik een workshop gegeven ‘Wikipedia voor activisten’. Ik had al vaker een Wikipediaworkshop gegeven, waarin ik mensen leer om zelf pagina’s te bewerken, links te maken, bronnen toe te voegen enzovoort, maar dit keer was het anders. Mijn belangrijkste boodschap voor deze groep was: wees geduldig. Op Wikipedia gaan veranderingen heel langzaam, soms tergend langzaam. Voor activisten té langzaam. Ik zou veel liever met ons allen als een zwerm sprinkhanen op de encyclopedie neerstrijken en alle verouderde, stereotyperende, onbebronde pagina’s wegvreten maar ik weet dat het niet zo werkt. Het moet stapje voor stapje. Dat geeft soms een machteloos gevoel. Als je te snel gaat en in de biografieën over non-binaire mensen ‘hij’ of ‘zij’ wijzigt in ‘hen’ of ‘die’ staat de sigarenclub op om je pedant terecht te wijzen: nee hoor, de Taalunie is er nog niet helemaal uit, dus dat blijft gewoon zo staan!

Tegen de klippen op blijf ik erin geloven dat we de wereld samen kunnen veranderen. Er is nog heel veel te doen en we kunnen het niet alleen aan onze knorrige ooms overlaten. Die vinden het misschien wel best dat er een pagina ‘Zwarten’ is waar slechts enkele bronnen worden gebruikt en de vermelde literatuur een boek is over rassenleer uit het jaar 1939. Ze vinden Heleen Debeuckelaere, Etchica Voorn, Ta-Nehisi Coates, Bernardine Evaristo en Pete Wu misschien niet relevant genoeg om een pagina over te schrijven. Als je vingers nu jeuken hoop ik dat je een account aanmaakt en voorzichtig van start gaat. Kijk eerst vanaf de zijlijn mee, verdiep je in eerdere wijzigingen en in de overlegpagina en wacht nog even voor je een pagina over een controversieel thema aanpakt. Oefen op onderwerpen die wat verder van je afstaan en minder controversieel zijn. Zoek bronnen over een dorp of stad en voeg die toe. Voeg wat kleine feitjes toe op een pagina over een vogelsoort. Corrigeer een spelfout. En laten we elkaar opzoeken om samen te werken. Ik vind het zo jammer als nieuwe bewerkers afhaken als ze nog niet eens op gang zijn gekomen! Laten we samen via Wikipedia werken aan een betere wereld!