Twee jaar geleden rondde het Meertens Instituut een uitgebreid onderzoek af naar twitterberichten van de PVV over religie. Hieruit bleek dat deze partij meer over religie tweet dan grote partijen als VVD, PvdA en CDA. Volgens de analyse van onderzoeker Ernst van den Hemel vinden we echter weinig inhoudelijke besprekingen van het christendom in deze tweets. Het gaat “letterlijk nooit over geloof in God, de liefde van Jezus of andere spirituele of theologische zaken”, zei hij tegen dagblad Trouw. Waar de christendom-tweets dan wel over gaan? Meer dan de helft gaat over de bedreiging die de islam vormt voor vervolgde christenen. Veel andere tweets geven kritiek op de ‘linkse’ opstelling van prominente christenen als de paus, leiders van de Protestantse Kerk in Nederland of politici van ChristenUnie.

Eigen volk eerst

Het christendom is voor Geert Wilders en de zijnen vooral iets om retorisch tegenover de islam te zetten. Wanneer de islam het eenmaal voor het zeggen heeft, zegt de PVV, zullen christenen daar als een van de eerste groepen zwaar onder lijden. Wilders noemde de lijsttrekker van ChristenUnie, Gert-Jan Segers, om die reden herhaaldelijk een nepchristen. Als de ChristenUnie zichzelf écht als christelijk beschouwde, zou deze partij immers wel wat feller tegen de islam gekant zijn. Dit komt overeen met wat Wilders tegen SGP-voorman Kees van der Staaij zei toen die hem vroeg wat volgens de PVV dan wel christelijke waarden zouden zijn. ‘Opkomen voor je eigen volk’, was de strekking van het antwoord.

De Tweede Kamer reageerde lacherig, maar Wilders is in dezen geen excentrieke uitzondering. In een vergelijkbare situatie gaf de president van Amerika namelijk net zo’n antwoord. Donald Trump laat zich graag voorstaan op zijn goed christelijke identiteit en omringt zich ook in het Witte Huis met veel christelijke raadgevers. Men vroeg hem op de radio wat zijn favoriete bijbeltekst was, en hij noemde ‘Oog om oog [en tand om tand]’. Zijn uitleg daarbij? “Er komen mensen in ons land die misbruik van ons maken. Om onszelf te beschermen zullen we ons sterk en streng moeten opstellen.”

trump-2023751_1920
Beeld door: Pixabay

Dit verklaart iets van de populistisch-rechtse hofmakerij richting het christendom: de kerk kan worden gebruikt als stok om een ander mee te slaan. Die ander is vaak de islam, waar je een christelijke identiteit als contrasterende eenheid tegenover kunt plaatsen. Zo krijg je een heel overzichtelijk wereldbeeld van een christelijk Westen versus een islamitisch Midden-Oosten. Die zwart-witte tweedeling met een vastomlijnd, generaliserend vijandbeeld is niet onschuldig. In extremis leidt het tot retoriek uit tijden van de kruistochten, over witte ridders en moslimstrijders die elkaar tot het bittere einde bevochten. Zulke taal vinden we zowel in de manifesten van IS als in die van de extreemrechtse terroristen Anders Breivik en Brenton Tarrant. Die laatsten identificeren zich als nieuwe Tempeliers, ridders die met een kruis op de borst strijden voor de glorie van onze cultuur.

Herontdekte identiteit

De belangrijkste motivatie voor nieuwrechts om het christendom te prijzen is dus negatief. Maar zijn er ook nog positieve punten die populisten naar dat geloof toetrekken? Ja, zegt het eerdergenoemde onderzoek van het Meertens Instituut. “De waarde van het christendom voor de PVV lijkt vooral te zijn dat het de hedendaagse seculiere Nederlandse maatschappij heeft voortgebracht”. Daartoe rekent men de scheiding tussen kerk en staat, vrijheid van religie en zelfs atheïsme. Dat laatste zou Thierry Baudet beamen, die drie jaar geleden al eens twitterde: “Christenen heb je in verschillende soorten; katholieken, protestanten, agnosten, atheïsten”.

Het atheïsme als christelijke subcultuur – dat lijkt een vrijblijvend gedachtenspelletje waar een sigaar en een glas whisky bij horen. Het is echter meer dan dat; het is een strategische zet. Door het atheïsme bij het christendom te trekken kun je het humanisme, de Verlichting, de industrialisatie, de complete secularisatie, alles tussen Mozart en Madonna, Michelangelo en Maradona christelijk noemen. Niet alleen de kerkgebouwen, maar ook algemeen kiesrecht, emancipatie en het kapitalisme mogen allemaal onder dezelfde culturele noemer geschaard worden. Zo houden de populisten hun seculiere fans binnenboord, en geven ze hun in een moeite door ook een nieuwe, of herontdekte, seculier-christelijke groepsidentiteit. De doelgroep van de boodschap wordt breder en sterker.

Sterke mannelijkheid

Bij Thierry Baudet, ’s lands jongste golden boy op het gebied van nieuwrechtse bewegingen, krijg je soms echter het gevoel dat hij serieus is gaan geloven in die christelijke avances van hem. Nadat hij zichzelf begon toe te staan door het leven te gaan als zelfbenoemd christelijk agnost, ontdekte hij dat deze route nog veel meer kansen bood. Het christendom is niet alleen een stok om moslims mee te slaan, zoals Wilders het meestal gebruikt. Het is ook niet de vermeende bron van alle westerse vrijdenkerij die je maar wenst. Nee, als je te rade gaat bij de kerk, kun je ontdekken dat zij ook goed bruikbaar is als legitimatie van bijzonder conservatieve standpunten.

Bij Thierry Baudet, ’s lands jongste golden boy op het gebied van nieuwrechtse bewegingen, krijg je soms echter het gevoel dat hij serieus is gaan geloven in die christelijke avances van hem.

Zo is er het man-vrouwthema. Al jarenlang ligt Baudet met enige regelmaat onder vuur vanwege de manier waarop hij over vrouwen spreekt en schrijft. Met zijn voorkeur voor onfrisse versiercoaches als Julien Blanc, zijn nadruk op sterke mannelijkheid in plaats van vrouwelijke zwakten als consensus, en beruchte citaten zoals: “De realiteit is dat vrouwen niet alleen maar met omzichtig ‘respect’ behandeld willen worden door hun sekspartner (sic); dat ze helemaal niet willen dat je hun ‘nee’, hun weerstand respecteert: de realiteit is dat vrouwen overrompeld, overheerst, ja: overmand willen worden”. Hier betoont de leider van Forum voor Democratie zich als een provocerende reactionair.

In zijn uitgesproken afkeer van het feminisme heeft Baudet internationaal gezien meer medestanders dan je aanvankelijk zou denken. Donald Trump, bijvoorbeeld. In een omstreden audiofragment schept hij op over vrouwen in hun kruis grijpen. Hij vindt #MeToo een kwaadaardige beweging en werd zelf herhaaldelijk beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Donald Trumps verkiezing riep niet voor niets als directe reactie een massale Women’s March op. Het is heel frappant dat juist deze Trump op een overweldigende steun van Amerikaanse christenen kan rekenen. Ondanks z’n platte misogynie – of misschien dankzij zijn houding jegens vrouwen.

In veel kerken is men immers niet vies van een traditionele visie op het thema ‘gender’. De conservatieve mannen om Trump heen zijn bijvoorbeeld bijzonder kritisch op de makkelijke beschikbaarheid van geboortebeperking en abortus. Vooral dat laatste, abortus, wordt de komende tijd een van de slagvelden van de woedende cultuuroorlog. Onder populisten wordt steeds meer gehamerd op het traditionele gezin. Vrouwen in het land moeten niet zo weinig kinderen krijgen. Ze moeten minder voor carrière en vrijblijvende seksualiteit gaan, en meer voor stabiele gezinsrelaties. Zaag daarnaast eens een uiterst rechtse politicus door over homoseksualiteit en transgenderpersonen. Gerede kans dat je gedachten aantreft die niet ver afstaan van de Nashville-verklaring of een tekst van bisschop Eijk.

Acceptabel alternatief

Terugverlangen naar aloude tijden van grote gezinnen, gewillige en gedienstige vrouwen en heldhaftige mannen, dus, met steun van conservatieve christenen. Het gebeurde al langer in Rusland en Amerika, en het was een kwestie van tijd voordat het zou overwaaien naar Nederland. Wilders verzuimde de volledige potentie van het christendom politiek te verzilveren door zijn halfslachtige houding jegens het geloof. Baudet lijkt all-in te gaan: het christendom is niet alleen zijn embleem in de strijd tegen de moslims, het is volwaardig ideologisch onderdeel van een conservatief totaalpakket.

In een spraakmakend essay over schrijver Michel Houellebecq in American Affairs klaagt Baudet deze zomer over het ongeluk dat we in het Westen ervaren door toedoen van individualisme, een losse omgang met seksualiteit, feminisme, geboortebeperking, maakbaarheidsdenken, secularisering. Zowel de seksuele als de spirituele bevrijding heeft ons niet écht vrijgemaakt. De enige oplossing, zegt Baudet, is: “een wereld waarin het gezin opnieuw centraal staat, waarin naties hersteld worden, misschien zelfs een vorm van christendom opnieuw wordt ingevoerd.” Het is alsof je een conservatieve dominee (of priester) hoort spreken.

Baudets diepgravender vorm van populistisch-rechts flirten met het christendom is behoudende kerkgangers niet ontgaan. Gelovigen die aan de rechts-conservatieve kant van CDA of SGP hingen, zien in hem een acceptabel alternatief. Onder hen Henk-Jan Prosman, die zich bij Forum voor Democratie aansloot na eerst bij Pauw te hebben gezeten als PVV-sympathisant. Deze predikant vecht in onlinepublicaties tegen islamisering, immigratie, secularisatie, christenvervolging en windmolens. Of denk aan Civitas Christiana, een rooms-katholieke activistengroep. Deze zomer sprak voorzitter Hugo Bos zich in NRC Handelsblad uit tegen genderideologie, abortus, de islam, homoseksualiteit… en vóór Zwarte Piet en Thierry Baudet. Ook de huurbaas van Forum voor Democratie, dat voor een vriendenprijsje aan een Amsterdamse gracht zetelt, is christen. Deze Cor Verkade is domineeszoon, spreker, ondernemer, en gelieerd (geweest) aan SGP en CDA.

Algehele teloorgang

Het lijkt erop, kortom, dat we in Baudet een rechtse populist hebben die net als zijn Amerikaanse en Russische voorbeelden enigszins succesvol dingt naar de gunsten van christenen in zijn land. In Zuid-Holland wilde SGP dit voorjaar dolgraag gaan besturen met Forum. ChristenUnie stak daar last minute een stokje voor, maar het is duidelijk: de staatkundig-gereformeerden zijn om. Wat heeft Baudet beter gedaan dan zijn voorganger Geert Wilders? Het geheim zit hem in de wending van kale islamofobie naar een algehele theorie van teloorgang.

Wilders begreep dat het kruis een bruikbare mascotte tegen de halvemaan was, maar hij (h)erkende niet dat religie ook een oplossing kon zijn voor alle andere heimwee. Heimwee waarvan Baudet inziet dat het al die stemmers samenbindt. Nostalgie naar een tijd waarin ieder volk gelukkig in z’n eigen land bleef wonen. Geen verwarrende culturele diversiteit. Met twee genders: de sterke man, en de moeder de vrouw. Geen rommelige datingapps of genderneutrale toiletten. Met tradities die nooit veranderden: gitzwarte pieten, de gulden en elke dag vlees. Geen klimaatdrammers, racismeroepers of Brusselse moloch die ons bestuurt. De tijd waarnaar men terugverlangt heeft nooit bestaan en de afkeer mag onterecht zijn: de nostalgie is wel degelijk echt.

Thierry Baudet kiest in toenemende mate voor de kerktoren als overkoepelend symbool van die heimwee. Zeker nu hij merkt dat zijn andere symbool – de klassieke cultuur waarmee hij graag koketteert – minder aanslaat bij zijn kiezers. Die zien liever het witte paard van de kruisridder dan de uil van Minerva. Ook al blijven de ideologische schetsen van de rechtse populisten nog steeds ver weg bij de ezel van Christus. Want of je nou Trump of Wilders, Poetin of Baudet hoort spreken: het geloof wordt nooit inhoudelijk besproken. Wat deze mannen eraan interesseert, is de demografische en sociologische lading van het christendom.

Een veldhospitaal

Populisten en het christendom – het is geen tijdelijke bevlieging. De kerk zal er iets mee moeten. Ze zal zich moeten bezinnen op de gevoeligheid van christenen voor nieuwrechts. Ze zal zich moeten afvragen waar haar reactionaire imago vandaan komt, en of het terecht is. Boven alles zullen christenen hun eigen spel moeten spelen. Weigeren om willoze nostalgische memorabilia te zijn. Paus Franciscus schreef: de kerk mag niet op een museum lijken, pralend met dode artefacten uit een roemrijk heilig verleden. De kerk is volgens hem meer een veldhospitaal. Flexibel, beweeglijk, altijd positief op zoek naar haar eigen rol in het helen van een wereld die gebroken is. De vraag die christenen hardop moeten blijven stellen is: zijn die waarden van ons wel compatibel met de politiek van de boze man?

Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Volzin nr. 8/augustus 2019.

U kunt gratis verder lezen

Klik deze melding weg via het kruisje. Maar goede artikelen schrijven kost geld. Steun daarom onze schrijvers en word al vanaf € 5 per maand Vriend/in van Nieuw Wij.

Ik lees eerst het artikel verder.
Alain Verheij

Alain Verheij

Theoloog

Alain Verheij (1989) is reliblogger en ‘Theoloog des Twitterlands’. Hij schopt graag relletjes op internet, waarbij hij naar eigen …
Profiel-pagina
Al één reactie — praat mee.