Woede over Israël en dialoog

In haar stuk heeft Westerduin het over “dekoloniale liefde”: een liefde die naar aanraking en ontdekking verlangt, maar ook woede in zich bergt. Een reactie op Westerduins stuk was er ook, door Rachel Reedijk en Harry Polak, lang actief, van joodse zijde, in de interreligieuze dialoog met moslims.

Zij werpen haar precies het gebruik van de term “woede” voor de voeten. Zo stellen zij bijvoorbeeld “woede” op één lijn met het gebruik van geweld, terwijl Westerduin het in haar stuk over het gebruik van geweld niet heeft, en haarfijn uitlegt wat die woede in de interreligieuze dialoog behelst. Reedijk en Polak openen met het in stelling brengen van hun stroman, en zo gaat het voort: “Door problemen te framen in termen van kolonisatie en witte suprematie, kiest men voor een heilloze confrontatiestrategie.”

Een deel van Reedijks en Polaks achtergrond delend, vermoed ik wat de diepere lagen zouden kunnen zijn van hun reactie op Westerduins. En laat ik mijn kaarten maar direct op tafel leggen: ik ben van mening dat een dialoog tussen joden en moslims niet kan plaatsvinden zonder dat “de staat Israel” ook onderwerp is van die dialoog. Niet in de zin van de wenselijkheid of onwenselijkheid van het bestaan ervan, maar als vertrekpunt voor een exploratie van wat het bestaan van die staat joden en moslims heeft gekost, in Israel/Palestina en in de diaspora, als het gaat om onderlinge betrekkingen en een goede verstandhouding.

Het centraal stellen van de Europees-joodse ervaring als maatgevend voor “de” ervaring van joden met moslims en de islam, israëliseert de onderlinge verhoudingen en schaadt een werkelijk gesprek tussen joden en moslims, waarin juist die dekoloniale liefde, met zijn woede, een gunstige factor zou kunnen zijn.

Reedijk en Polak schrijven:

Dit is een onschuldig klinkende zin, die (in ieder geval voor mij als joodse lezer) het feit van de stichting van de staat Israël in zich bergt. Westerduin stelt dat in de interreligieuze dialoog het gesprek te vaak blijft steken bij religie, en niet toekomt aan onderwerpen die te maken hebben met politiek, onderdrukking en marginalisering.

Daar tegenover concluderen Reedijk en Polak, op grond van “eigen onderzoek”, dat juist religieuze onderwerpen worden vermeden, uit angst om het prille interreligieuze contact te beschadigen en te belasten. Ik zou willen stellen, dat in de dialoog tussen joden en moslims juist het bestaan van Israël en van het vermeende joodse recht op een “terugkeer” naar Israël, de olifant in de kamer is.

Dit betekent onder andere dat een dialoog tussen moslims en joden bij voorbaat wordt ingericht om een confrontatie op dit punt uit de weg te gaan, ten gerieve van vooral de joodse gesprekspartners. Toch is het hier, om in het schema van Matthea Westerduins stuk te blijven, waar de woede zich bevindt, en daarmee de dekoloniale liefde. Europese joden zijn geconditioneerd om woede vooral te vinden en te uiten met betrekking tot de shoah en de gevolgen daarvan, inclusief angst over dreiging van antisemitisme nu. Woede jegens hen die Israel “delegitimeren” maakt hiervan deel uit. Daar waar moslims het koloniale karakter van het zionisme en de gevolgen die dat heeft in de regio, aan de orde zouden kunnen stellen, stopt de joodse bijdrage aan de dialoog.

Treffende voorbeelden van hoe dit in de praktijk gaat geeft Natascha van Weezel in haar boek Thuis bij de Vijand.” Eén passage trof mij in het bijzonder, namelijk die, waarin zij voorlichting over jodendom geeft, in een synagoge, waarschijnlijk die van de LJG in Amsterdam, aan islamitische scholieren en daar wordt geconfronteerd met een jongen die haar verwijt dat joden aan de piemel van baby’s zuigen. Deze scholier heeft een YouTube filmpje bekeken waarin dat te zien was.

Voor de goed ingevoerde orthodoxe jood is duidelijk dat het hier gaat om “metzitzah b’peh”, iets dat in zeer Torah-getrouwe kringen met de mond wordt gedaan. Deze praktijk wordt, in het huidige extremistische klimaat van Torah-getrouwheid, te vuur en te zwaard verdedigd en in stand gehouden. De stad New York probeert deze praktijk nu te verbieden, omdat er als gevolg hiervan een aantal ernstige herpes besmettingen is geweest. Van Weezel, niet van orthodoxe huize en onbekend met het gebruik, meent dat de scholier zijn verhaal heeft verzonnen op grond van een antisemitisch YouTube filmpje. Niet beseffende dat het hier wel degelijk over een bestaande joodse praktijk gaat. Het is kenmerkend voor de joodse deelname aan een dialoog met moslims.

Noch op het gebied van religie en religieuze gebruiken, noch op het gebied van politiek en maatschappelijke kwesties leidt zoiets tot werkelijk contact. Ik ben van mening dat de verantwoordelijkheid daarvoor voornamelijk bij joden ligt, die de door Westerduin beschreven “woede” niet in de dialoog wensen of durven toe te laten uit angst voor “delegitimering van Israël” en “antisemitisme”. Zij voeren een dialoog met moslims op hun, joodse, voorwaarden. Ook Reedijk en Polak geven van dit verschijnsel blijk.

Ook Reedijk en Polak geven van dit verschijnsel blijk. Zo stellen zij:

Heel treffend: de ‘gevestigde’ als ‘volwassene,’ de ‘nieuwkomer’ als ‘kind’, dat moet worden opgevoed tot ‘krachtig zelfbewustzijn’.

Naar mijn mening is in deze tijd een valide dialoog tussen joden en moslims van eminent belang. Juist daar waar het de wig betreft die het loutere bestaan van de staat Israël heeft gedreven tussen joden en moslims wereldwijd. Alleen het nadrukkelijk toelaten van woede in zo’n dialoog, over de onrechtvaardigheid, ongelijkheid, onderdrukking en racistische stereotypering die “Israël” betekent voor de beide partners in die relatie, zal werkelijk contact mogelijk maken. Hoe moeilijk en oncomfortabel dat voor joden ook moge zijn.