De uitdrukking ‘het woord nemen’ heeft als Engelse pendant: ‘To take the floor.’ Wat mij betreft geeft die Engelse variant de handeling van het spreken in het openbaar beter weer. Je gaat ergens staan om iets te gaan zeggen: de vloer op of de straat.
Er zijn mensen die nooit het woord nemen. Mijn moeder echter had daar geen moeite mee: vanuit haar enthousiasme kon ze spontaan het woord nemen, de kamervloer op gaan en iets gaan uitbeelden om haar verhaal kracht bij te zetten. Dit leidde vaak tot verbazing bij de aanwezigen die van een wederzijds gesprek ineens in een theateropstelling verzeild raakten: met zicht op één persoon die zonder gêne in woord en gebaar haar verhaal aan het vertellen was, … waar zij – soms met enige tegenzin – toch geboeid door raakten. Stem, taal en beweging haalden een eigen ervaring uit de vergetelheid naar het nu. De aanwezigen werden zo tot deelnemers aan het verhaalde verleden, dat hen onverwacht levend en concreet voor ogen kwam te staan.
Dat is de betekenis van een verhalenverteller, hij of zij kan mensen doen luisteren en begeesteren, kan gebeurtenissen laten herleven. Zo werden de grote verhalen rond Moses, Jezus, Boeddha, Mohammed, over Gilgamesh, Odysseus, Anansi en vele anderen oorspronkelijk verteld.
Al onze verhalen zijn ooit via een orale traditie tot ons gekomen. Meestal door verhalenvertellers, troubadours en griots voorgedragen – vaak met muzikale begeleiding – voor generaties van luisteraars die ze weer met eigen variaties doorvertelden tot ze opgeschreven werden. Zo konden deze unieke taalspecialisten aan de luisteraars en later aan lezers hun traditie en morele ideeën doorgeven. De wereld draait maar al die verhalen draaien de wereld rond en klinken in allerlei talen. Ook nu nog, want moderne ‘storytellers’ proberen via verhalen en activiteiten kinderen meer bewust te maken van plasticvervuiling zoals bij het project Captain Fanplastic in Zuid-Afrika en Nederland (‘No trash but treasure’).
Oude en nieuwe verhalen moeten verteld (blijven) worden als herinnering én als bewustmaking. Vaak geciteerd is dit fragment uit een gedicht van Leo Vroman (Vrede):
‘Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen
en herhaal ze honderd malen
alle malen zal ik wenen.’
Ook Hannah Arendt zag het belang van het vertellen van verhalen, wat tot haar joodse traditie behoort. Op de vraag ‘Wie ben je?’, antwoordde ze: ‘Sta mij toe een verhaal te vertellen.’ Exemplarisch (voorbeeldig) leven was voor haar de basis voor het handelen van wie jij als mens wilt zijn. Het (levens)verhaal dient als moreel kompas voor jezelf en voor anderen. Geïnspireerd door een voorbeeld, een rolmodel kan menselijk handelen leiden tot een eigen initiatief, een nieuw verhaal.
‘Sta mij toe een verhaal te vertellen…’ Laten we naar de verhalenvertellers luisteren, naar elkaar en anderen, zo verschillend als we zijn, en al die verhalen doorvertellen. Zo wordt de wereld weer een wereld van verhalen, van verhaalde voorbeelden die tot inspiratie leiden. Zo wordt zichtbaar wie wij zijn…
