Zoektocht van een schrijfnomade

Beste mensen,

‘Suriname in beweging’. Dat is niet alleen de prachtige titel van de nieuwe tentoonstelling. Het is ook het onderwerp wat mij de afgelopen jaren enorm heeft gefascineerd. Zodanig dat ik er een boek over heb geschreven, mijn debuutroman met als titel Vervoering. Een familiekroniek over vier generaties verspreid over drie continenten in de landen India, Suriname en Nederland. Fictie, maar geïnspireerd door mijn eigen familiegeschiedenis. Het boek is de uitkomst van de zoektocht naar mijn eigen identiteit en het boek dat ik graag had willen lezen toen ik zelf puber was.

Daar ga ik straks meer over vertellen, maar ik wil beginnen met iets anders. In de aankondiging staat dat ik vandaag zal uitleggen wat de migratiegeschiedenis van mijn familie voor mijn generatie betekende. Dat ik het zal hebben over mijn eigen zoektocht, naar mijn identiteit, familie. En dat ga ik doen door een stuk voor te dragen wat ik eerder heb geschreven voor literair tijdschrift Tirade. En de titel is: de zoektocht van een schrijfnomade.

De zoektocht van een schrijfnomade

Het ultieme thuisgevoel heb ik nog niet ervaren. De zoektocht hiernaar duwt me al jaren voort. Het moet een plek zijn waar Shantie heerst: rust en vrede, ofwel mijn naam in het Sanskriet.

Het is onduidelijk waar op de wereld deze idylle zich bevindt. Dat komt omdat ik mezelf vaak een wandelend mysterie voel. Telkens als ik mezelf hoor uitleggen dat mijn ouders uit Suriname komen, mijn voorouders uit India, en dat ik zelf geboren en getogen ben in Nederland. In Almelo, off al places.

Dat ik geboren ben in Almelo zorgt telkens voor hilariteit. Opgetrokken wenkbrauwen, ingehouden gelach, een zweem van medelijden. Ik mag dan ‘roots’ hebben over de hele wereld. Na het noemen van mijn geboorteplaats lost het glamour-kosmopolitisme wat om me heen hangt binnen een paar tellen op.

Mijn wereld in Almelo was klein. Ver weg van de grote Randstad. Almelo leek op een planeetje wat net boven de rest van het land in de lucht hing. Alles wat belangrijk was, bevond zich altijd daar buiten: de familieleden, de feesten, de kleding en de Surinaamse broodjes. Maar hoe kleiner mijn wereld, hoe meer ik geneigd was om er één in mijn hoofd te creëren. Dit afgelegen eilandje kon zich transformeren tot een universum waarin ik mijn dromen kon uitleven.

Door Almelo heb ik een allergie opgelopen voor het stuk Nederland buiten de Randstad. De beschikbaarheid van Surinaamse broodjes binnen loopafstand werd een belangrijke richtlijn voor een volgende woonplaats. Het ultieme thuisgevoel moest dus liggen in grootstedelijk gebied.

Eenmaal in de Randstad kwam ik in aanraking met andere ‘wandelende mysteries’. Oftewel andere Hindoestaanse Nederlanders. Er bleek een heel scala aan mogelijkheden waarop mensen invulling geven aan het Hindoestaans Nederlander zijn. Sommigen hadden zich laten versmelten met de identiteit van de Creoolse Surinamers en spraken Sranan Tongo. Maar de verhalen van de enthousiastelingen die hun heil zochten in India, wonnen glansrijk.

De roep van dit land was onweerstaanbaar. Ik kwam terecht in het sprookjesachtige Rajasthan en sliep in adembenemende paleizen. Ik werd wakker door de geur van wierook en wandelde door de gangen van marmer. Ik was ervan overtuigd dat mijn ultieme thuis er zo moest uitzien.

Maar in India ben ik een kermisattractie. Ik heb de ogen en haren die horen bij een Indiaas uiterlijk, maar ik loop en kijk uit mijn ogen als een Westerling. Indiërs krijgen geen genoeg van het feit dat Nederlands mijn moedertaal is. Ik kan daar zalen vullen met een act waarbij ik monologen houd in het Nederlands. Mocht het schrijverschap mislukken, voorzie ik een glanzende carrière als curiositeit in India.

In Suriname viel ik in het koesterende bad dat familie heet. Maar ik werd ook een enorme Nederlander, van het soort dat niet tegen tropische warmte kan, hysterisch gilt bij de aanblik van muggen en alleen met haar familie kan spreken in het Sarnami met een lachwekkend Nederlands accent.

Ik gaf het niet op. De zoektocht naar andere grote steden ging voort. Al zwervend over de wereld ontdekte ik het enorme belang van eten voor het ultieme thuisgevoel. Voor mij is dat Hindoestaans eten, zoals mijn moeder het maakt. Vat deze bloedserieuze verslaving niet lichtvaardig op. Te lang zonder een dosis en ik word flauw en licht depressief. Dan wil ik alleen maar voelen hoe mijn tong wordt lamgelegd door de chilipepers, hoe de kerriepoeder mijn smaakpapillen verwent en liefkoost, hoe de zachte pompoen mijn tong verzacht en hoe de met erwten gevulde roti mijn buik verwarmt met geborgenheid.

In verschillende landen vond ik elementen van het ultieme thuisgevoel, maar dit was versnipperd. Dus ging ik terug naar mijn huidige woonplaats Rotterdam, waar ik een andere vorm van reizen ontdekte. Naar de wereld van de verbeelding, waarin alles opgebouwd en gesloopt kan worden met de snelheid van de gedachte. Mijn ultieme thuis kon ik misschien zelf creëren. Was dat niet wat mijn voorouders steeds hadden gedaan? Zij reisden continenten over, vaak in moeilijke omstandigheden. Verhalen vormden daarbij vaak hun enige reisgezel.

In mijn zoektocht voelde ik steeds meer de behoefte de verhalen van de voorouders om te zetten naar het geschreven woord. Het is alsof ik daarmee ook mezelf vorm geef. De verhalen wil ik niet langer in de lucht laten hangen, waar ze passief moeten wachten totdat iemand hen weer mondeling doorgeeft. Een papieren versie geeft meer substantie. Meer kans op overleven.

Het schrijven van verhalen biedt mij een plek waar je de tijd even stil kan zitten. De plaats is veranderlijk. Om de zoveel tijd trek ik weer verder in de jungle van de stad. Voor mijn ultieme thuisgevoel heb ik een paar dingen nodig: een comfortabele stoel, een handzame laptop, goede koffie, en een paar lege uren uitgespreid voor me. Mijn voorouders waren verhalennomades. En ik, hun kleindochter, ben een schrijfnomade in de stad geworden. In de beweeglijke chaos van woorden voel ik me thuis.

Over Vervoering

Dan wil ik u nu vertellen over mijn debuutroman Vervoering. Een familiekroniek over vier generaties, verspreid over drie continenten. Vervoering begint in 1912 met een Hindoestaanse jongen die in India geronseld wordt om in Suriname op een suikerplantage te gaan werken. Daar is zijn bestaan in het begin niet veel beter dan dat van de voormalige slaven. Met vallen en opstaan weet hij daar een nieuw leven op te bouwen, waarna jaren later enkele nakomelingen op hun beurt de oceaan oversteken om hun geluk in Nederland te beproeven. Binnen honderd jaar volgen we de ontwikkelingen van vier familiegeneraties

Het boek is het resultaat van mijn fascinatie voor de turbulente geschiedenisbeweging over drie continenten, de zoektocht naar mijn identiteit en de wens om het boek te schrijven dat ik als puber graag had willen lezen.

Tijdens het schrijven ontwikkelde ik een soort obsessie voor het verhaal. Ik weet ook niet meer of ik Vervoering heb gevangen, of dat Vervoering mij heeft gevangen, maar zodra het gebeurde liet het me niet meer los. Ik voelde de emoties die ik in dit familieverhaal wilde overbrengen, ik zag personages voor me, zag beelden en hoorde zinnen die ik erin wilde verwerken. Het werd mijn verhaal, ook al gaat het over zoveel meer.

De titel van het boek is Vervoering. Niet alleen omdat personages vervoerd worden over continenten. Vervoering, door de belangrijke rol die verhalen voor de verschillende personages hebben. Vervoering, omdat de personages in vervoering kunnen raken door hun eigen toekomstdromen en de wens om groots en meeslepend te leven. En wat het dan betekent om dromen te moeten loslaten of doorschuiven naar een volgende generatie. Het is een verhaal over overleven, vooruit willen komen, doorzetten against all odds. The struggle van de underdog die ondanks alles durft te blijven dromen – ik vond dat dat het verhaal moest worden over deze historische beweging over drie continenten

Het boek is eind vorig jaar verschenen bij uitgeverij De Geus Sindsdien heb ik bijzondere, mooie en intense avonturen beleefd. Maar er is 1 ding wat eruit sprong, en dat is de presentatie van mijn boek afgelopen april in Suriname in het Nationaal Archief in Paramaribo en op de kweekschool in Nickerie. Ik ben afgelopen april niet alleen op het vliegtuig vanuit Nederland naar Suriname gestapt. Deze reis maakte ik tot mijn vreugde samen met mijn man Munish Ramlal, net als mij geboren en getogen in Nederland. En samen met mijn ouders, die zelf zijn geboren en getogen in Suriname, de een in Paramaribo en de ander in Nickerie. En ook mijn schoonouders gingen mee, zij zijn beiden afkomstig uit Nickerie.

We zijn hier bij de opening van de tentoonstelling ‘Suriname in beweging’, dus leek het me passend om u mee te nemen naar de avonturen die ik daar heb beleefd, maar vooral het gevoel dat dat bij me losmaakte. En dat wil ik graag doen door u een stuk voor te lezen uit mijn reisdagboek. Om het effect van dit verhaal te vergroten lijkt het me mooi als u zich allen inbeeld dat u in Suriname bent, u mag best uw ogen dicht doen als dat helpt om met mij mee te reizen tijdens mijn verhaal.

Dan blijft het zo

‘Dan blijft het zo’. Dat zijn de woorden waarmee mijn schoonmoeder een telefonisch gesprek afsluit. Andere mensen met een Surinaamse achtergrond heb ik hetzelfde horen doen. Door die woorden weet ik dat het een prettig gesprek is geweest. Het is alsof ze de woordenstroom stopt op het mooiste moment, even markeert en het liefst wil vasthouden tot het volgende gesprek.

Op reis in Suriname lijkt mijn schoonmoeder soms tegen het land te willen zeggen: waarom ben je niet zo gebleven als in mijn herinnering? Ook mijn ouders betrap ik hierop. Aan de ene kant vinden ze het spannend om veranderingen te zien, aan de andere kant roept het een gevoel van melancholie op. Ik zie ze staren naar bepaalde plekken in de stad. Alsof ze het huidige stadsbeeld in een lijstje willen stoppen, om rustig te vergelijken met de beelden in hun hoofd. Veranderingen kunnen vermoeiend zijn. Beweeg je mee en pas je je aan, of blijf je nukkig schoppen tegen iets wat toch niet te stoppen is.

Er zijn veel teksten verschenen over Hindoestaanse Nederlanders die zich nergens meer helemaal thuis voelen. Niet in Nederland, niet in Suriname en niet in India. Vaak hebben die teksten een dramatische ondertoon. Maar er is ook een andere kant: je nergens helemaal thuis voelen, betekent ook dat je je overal een beetje thuis voelt. En een beetje ‘thuisgevoel’ op drie continenten kan genoeg zijn. Sterker nog, met een beetje thuisgevoel in verschillende landen valt volgens mij heel goed te leven.

Ik realiseer het me als ik mijn vader met gemak zie rijden door de straten van Paramaribo. Hij woont inmiddels al het grootste deel van zijn leven in Nederland, en toch weet hij hier – ondanks alle veranderingen – nog steeds goed de weg. Hij rijdt links alsof hij nooit anders heeft gedaan. Het idee dat ik me in een ander land aan de andere kant van de oceaan ook kan redden, me zelfs ook een beetje thuis kan voelen, is heel geruststellend.

Mijn reis in Suriname is een aaneenschakeling talloze indrukwekkende momenten die ik zou willen vasthouden. Even wil ik tegen het land zeggen: dan blijft het zo.

(u mag uw ogen weer open doen, ik ben namelijk aangekomen bij mijn afsluiting)

Er is een laatste punt waarbij ik stil wil staan, en dat is dankbaarheid. Het schrijven van dit boek heeft me een gevoel van dankbaarheid gegeven tegenover mijn eigen familie. Dankzij hun harde werk ben ik vandaag in staat geweest schrijfster te worden. Dit komt terug in de slogan van het boek, een uitspraak van Anoushka Shankar, de beroemde sitarspeler:

People who have gone, are still here, in us.
Places we came from, are carried to the places we go.

Vrij vertaald betekent dit het volgende: Mensen die zijn weg gegaan, verblijven nog steeds in het heden, in ons. Plaatsen waar zij vandaan kwamen, worden meegenomen naar de plaatsen waar wij nu zijn.