Christelijke stemmers die tijdens verkiezingen van de laatste jaren hun eigen confessioneel-politieke achtergrond de rug toe hebben toegekeerd, staan daar niet helemaal alleen in. Ook hun oude partijen zelf met vertegenwoordigers in de lokale, provinciale en landelijke politieke arena’s schuwen in de coalitievorming niet aan te schurken tegen partijen zoals de PVV en FvD. Dat doen zij niet alleen op grond van politiek opportunistische gronden, het zoeken naar bestuursverantwoordelijkheid, maar ook op politiek inhoudelijke gronden. Daarbij gaat het over thema’s als het vluchtelingenbeleid, integratie, de islam, onderwijs en nog meer.
Voor mij is het opmerkelijk dat deze christenen ook leden van mijn eigen Joodse gemeenschap in hun kielzog tegenkomen. Regelmatig wordt de leider van de PVV geroemd als ‘vriend van de Joodse gemeenschap’, een beschrijving die de mannen van het Forum ook inmiddels ten deel valt.
Geschiedenis
Het portret van wijlen dominee Gerrit Hendrik Kersten, oprichter, Kamerlid en partijvoorzitter van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), siert nog steeds de fractiekamer van deze partij aan het Haagse Binnenhof.
Dominee Kersten bleef, ondanks een verbod om na de Tweede Wereldoorlog op last van de Commissie Zuivering Staten-Generaal terug te keren in de Tweede Kamer, het boegbeeld van de partij. De dominee toonde in de ogen van deze commissie tijdens de oorlogsjaren te veel loyaliteit naar de Duitse bezetter, hij zag deze ‘als een roede in G’ds hand om Nederland te straffen voor de zonde’. Hij keurde verzet tegen de bezetter af en zijn houding en zijn handelen werden als antisemitisch beschouwd.
Ook voor veel van de SGP’ers had de heer Kersten na de oorlog afgedaan. Maar toch bleef hij voor anderen de geestelijk en politiek leider, tot hij in 1948 kwam te overlijden.
Door zijn publicaties zoals bijvoorbeeld De Gereformeerd Dogmatiek, In het Voetspoor der Vaderen of Een Getrouw Woord kan iedereen kennis nemen van de religieuze boodschap van hem. In de christelijke boekhandels worden deze werken nog opnieuw uitgegeven en zijn deze nog te koop.
Over de maatschappelijke en religieuze schreef
De afgelopen jaren heb ik mij geprobeerd te verdiepen in wie deze christelijke voorganger eigenlijk is geweest. Ik heb mij daarbij één vraag gesteld: hoe is het mogelijk dat een predikant, een theoloog, opgegroeid en gestudeerd in Nederland, zijn hele leven lang met de Bijbel in de hand heeft geleefd maar toch zo over de maatschappelijke en religieuze schreef is gegaan als hem wordt toegedicht?
Juist vanuit zijn eigen kerkgenootschap, de Christelijke Gemeenten met haar Deputaatschap voor Israël, heb ik veel steun bij mijn zoektocht ondervonden. Ontmoetingen met Kersten-kenners, zoals emeritus-predikanten C.J. Meeuse, W. Silfhout en andere ook jongere ambtsdragers, vormden een onderdeel van mijn zoektocht. Daarnaast kon ik mijn vraag voorleggen aan ds. M. Golverdingen, die in 2014 promoveerde met zijn proefschrift Vernieuwing en verwarring. De Gereformeerde Gemeenten 1946-1950 en aan dr. E.G Bosma van Oude Waarheid en Nieuwe Orde (2015).
Helaas. Mijn blik op de geschiedenis van de SGP in die vooroorlogse jaren en de bezetting die daarop volgde heeft mij nooit een bevredigend antwoord op mijn vraag gegeven. Nog steeds is het wat mij betreft een onopgelost raadsel wat de dominee binnen zijn kerkverband er toe bracht om die weg op te gaan die hij had gekozen. Gaandeweg de tijd die ik aan mijn speuren besteedde werd mij ook wel duidelijk dat ik nooit een één duidend antwoord zou kunnen krijgen. De visies en de meningen lopen daar te veel over uiteen. Het gaat niet alleen over politiek, niet alleen over theologie, niet alleen over schuld of genade. Het gaat ook over emoties, boosheid en verdriet en nog heel veel meer.
Afstand
Één ding is mij echter wel heel duidelijk geworden. En alleen al daarom was het voor mij de moeite waard om deze ontdekkingsreis binnen dat stukje wereld van gereformeerd Nederland te ondernemen. Wat voor mij duidelijk werd is dat de huidige SGP, zowel landelijk maar ook op lokaal niveau, heeft geprobeerd zo veel mogelijk afstand te nemen van dat moeilijke stuk geschiedenis. Misschien niet een volledig theologische afstand maar in ieder geval een politieke.
Het is ook niet niks om een politieke partij te vormen in ons land waarvan de oprichter en partijleider vanwege oorlogsgedragingen verboden werd nog langer deel uit te maken van het hart van onze democratie.
Ik schrijf hierboven dat de SGP nadrukkelijk “heeft geprobeerd afstand te nemen”. Totdat de PVV ten tonele verscheen. En nu dus ook FvD. In woord en geschrift lijkt nu ineens dat deze partijen welkom zijn in de boezem van partij. Of getalsmatig moeten we het anders formuleren. De SGP doet moeite binnen de boezem van deze partijen haar aansluiting te vinden. En dat doet niet alleen de partij zelf maar ook een deel van de christelijke achterban. Zoals afgelopen zaterdag in die kerk in Gouda.
Ik besef heel goed dat het niet ‘sociaal acceptabel’ is om een Wilders en een Baudet te scharen onder het politieke gedachtegoed van de pro-Duitse politieke stroming uit de jaren dertig. Sociaal acceptabel of niet acceptabel, voor mij is het een keuze om hen daarbij wel te benoemen. Hun geflirt met Israël en de Joodse gemeenschap en het geflirt van een stukje van onze Joodse gemeenschap met die twee, met hun partijen, doet aan mijn stellingname geen afbreuk.
Het grootste gevaar binnen ons huidige kwetsbare democratisch parlementair stelsel is het niet met naam en toenaam benoemen van hen die delen van onze samenleving uitsluiten, die weigeren de waarde van godsdienstvrijheid in ons land te beschermen, die een meerwaarde toedichten aan één deel van onze inwoners boven het andere deel.
Wat toen tachtig jaar geleden plaats vond, vindt nu niet plaats. Maar wat toen plaats heeft kúnnen vinden, kan nu ook zomaar weer gebeuren. De krachten hiertoe zijn in de samenleving aanwezig.
Het gaat niet aan om christelijk Nederland, de SGP en de Gereformeerde Gemeenten met haar geschiedenis ook tachtig jaar na dato om de oren te blijven slaan. Er is op vele manieren geprobeerd afstand van dat verleden te nemen.
Niet mee om de oren te blijven slaan. Maar laat dat verleden tenminste een harde waarschuwing blijven voor wat er toen gedaan werd en wat er nu weer zou kunnen gebeuren.
Het is deze waarschuwing die ik heel erg mis.
Dat beeld van een Thierry als een verlosser ingehaald, daar staande naast het crucifix, onder het kerkorgel, in een voormalige synagoge is een aankondiging dat de waarschuwing steeds sneller aan kracht verliest. Dat acht ik uiterst gevaarlijk en baart mij grote zorgen.
Ik deel uw zorgen en denk soms met weemoed terug aan de zuilen die groepen mensen vanuit eigen moraal, geestelijke vorming en drang tot verheffing niet alleen van elkaar gescheiden hebben maar ook een appel op eigen – naast een collectief geweten deden. Dat geweten dreigt loos te worden en geraffineerd uitgevente vijandbeelden worden niet meer doorzien bij een groeiende groep. Idealen vervagen en afgunst naast angst groeit. Het wordt er niet mooier op allemaal. Dat de PVV en helaas ook FvD elementen bevatten die onze samenleving niet mooier maken is voor mij helder . Dat zich christenen noemende groepering zich aangetrokken voelen tot deze bewegingen is niet nieuw . Het oude testament staat immers vol van verhalen over een God die aanzet tot haat tegen buurtvolkeren die hem niet aanbidden. Het betreft een jaloerse godheid die vorsten en volkeren aanzet tot volkerenmoord en die verhalen vallen nu één keer goed bij de orthodoxie en populisten . Dus dat die groepen elkaar vinden in het fundament is niet vreemd.
U, en ook de reageerder hierboven, verwoorden precies mijn eigen angst. Net zoals altijd is gebeurd, wordt religie gebruikt voor politieke doeleinden. Helaas laten bepaalde groepen zich hiervoor gebruiken. Aan de ene kant vraag ik me altijd af hoe het in G’dsnaam kan dat mensen zich Christelijk noemen terwijl zij zeer onchristelijke ideeën aanhangen, aan de andere kant… inderdaad, de bijbel staat er vol mee. Het is maar wat je eruit haalt. Het gehamer op ‘onze’ christelijke waarden begint, in de context van bovenstaand artikel, een eng kantje te krijgen. ‘Het’ kan inderdaad allemaal heel makkelijk weer gebeuren en zal gebeuren als we niet meer mogen waarschuwen. Het geflirt van Wilders en Baudet met de Joodse gemeenschap maakt mij, van Joodse komaf, misselijk. De aanhang van beide heren is namelijk net zo antisemitisch als Islamofoob.
Mijn verbazing gaat eerder de andere kant uit:
Het is onbegrijpelijk dat atheïsten zich aangetrokken voelen tot bewegingen zoals PVV en FvD; het zijn immers in essentie romantische bewegingen.
Huh romantische bewgingen? Kun je dit even uitleggen?
Ik doe een poging:
Ik gebruik ‘romantiek’ als aanduiding van een stroming die vooral in de 19e maar ook nog wel in het begin van de 20e eeuw floreerde.
Er is ontzaglijk veel over geschreven, ik citeer twee flarden uit een overzichtsartikel:
“Bijvoorbeeld in het interbellum, toen de cultuurpessimistische werken van Oswald Spengler, José Ortega y Gasset en Johan Huizinga verschenen. Deze intellectuelen en naast hen tal van andere filosofen en historici, schreven werken die veel romantische elementen in zich hadden. Met name typerend is bij deze intellectuelen het verzet tegen het vooruitgangsgeloof van de Verlichting en de nadruk op het individu tegenover het gevaar van de massa.”
“De Romantiek had zeker ook een politiek component, die zich kenmerkte door een groeiende interesse in de geschiedenis van de eigen natie en een gevoel van nationale nostalgie. De Romantiek gaf het verleden van de natie een politieke betekenis. Omgekeerd voedde het opkomende nationalisme vanaf ongeveer 1815, na – denk bijvoorbeeld aan het nationalisme in Nederland, het latere België (in 1830 ontstaan), Italië of in de Duitstalige gebieden – de Romantiek.”
(Bron: https://historiek.net/romantiek-kenmerken-reactie/82638/amp/ )
Kortom: de ‘Romantiek’ stimuleerde het nationalisme.
Dit geldt zeker voor de FvD (denk maar eens aan de term ‘boreaal’), in iets mindere mate de PVV.
Inderdaad. In Oost-Europa, vóór de Tweede Wereldoorlog, speelde dit ook een rol, zoals in de Russische Revolutie. Helaas namen veel Joodse emigranten naar Palestina van daaruit hun nationalistische (Joodse staat)-ideeën mee , waaronder vele leiders vóór de vorming en in de staat Israël. Hier vonden zowel deze extremistische nationalisten als de zeer rechtse christenen (o.a. Christenen voor Israël) elkaar. Daar ontspon zich helaas het conflict met de inheemse Palestijnse bevolking van alle geloven die altijd vreedzaam met elkaar hadden samengeleefd. Een dergelijk benauwend conflict wordt nu door deze rechtse, politieke anti-democratische partijen en aanhangers in de Nederlandse samenleving gebracht tegenover mensen, zoals christenen, joden, moslims, humanisten en anderen, die vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid en mensenrechten voorstaan.