“Zowel kunst als religie maken de aarde minder plat”

Bij ‘kunstwerken’ denken we tegenwoordig vaak aan viaducten, bruggen en tunnels. Knap ontworpen en gebouwde objecten, vaak nog mooi ook, maar geen kunst. De schilderijen die ik in het museum zag, waren niet louter kunst omdat zij kunstig gemaakt waren. Zij hadden iets bijzonders, ze weken af van de gewone werkelijkheid. Neem bijvoorbeeld het meisje dat zo prominent in de Nachtwacht aanwezig is. Het is begrijpelijk dat de opdrachtgevers niet zo gecharmeerd waren van deze afbeelding, mede gezien het feit dat ze soms veel betaald hadden om op het schilderij afgebeeld te worden. In de zeventiende eeuw worden portretten en gewone gebeurtenissen afgebeeld – voorheen waren er vooral heiligen afgebeeld- , maar tegelijk hebben ze iets bijzonders. Ze zijn geen foto’s en geven meer dan een foto een bijzondere kijk op de werkelijkheid.

Kunst laat ons op een andere manier naar onze wereld kijken. Daarbij wint de interpretatie het soms van het onderwerp. Bij Mondriaan kun je zien dat de geschilderde kruin van een boom in de loop van enige jaren verandert in een spel van lijnen en gekleurde vierkantjes. De impressionisten laten expliciet merken dat ze zich laten leiden door een persoonlijke interpretatie. Een van de laatste tentoonstellingen die ik heb gezien was er een over Pop Art. Ik was nooit erg geboeid geweest door Pop Art, maar deze keer was dit anders doordat er verschillende werken bij elkaar gebracht waren. Abstract schilderen is populair. Het lijkt gemakkelijk. Abstracten maken als beeldhouwer is moeilijk en wordt vrij zelden gedaan. Abstract schilderen lijkt niet zoveel vakmanschap te vragen als het ‘realistisch schilderen’, maar dat is volgens mij een vergissing: het vraagt om een ander soort vakmanschap.

Kunst doet je op een andere manier naar de wereld kijken. Dat is zo met beeldende kunst, met film, foto, dans en literatuur. Hier zie ik een band met religie en geloof. Kunst is oorspronkelijk ontstaan in een religieuze context. Religie probeert ons ontvankelijk te maken voor de diepte en hoogte van het menselijk leven en de aardse werkelijkheid. Kunst verwijdt ons zicht en laat ons vergezichten zien achter de dingen. Zowel kunst als religie maken de aarde minder plat, geven er hoogte en diepte aan. Ze geven niet zozeer antwoorden, maar roepen bij ons nieuwe vragen op. Ze doorbreken het vanzelfsprekende. Kunst is juist niet de slaafse nabootsing van de werkelijkheid zoals de oude Griekse filosofen Plato en Aristoteles dachten. Ze gaven daarmee blijk een lage dunk te hebben van de beeldende kunst. Kunst schept een nieuwe werkelijkheid. De kunstenaar is creatief, scheppend, is op een specifieke wijze beeld en gelijkenis van God. Kunst, schilderijen, beeldhouwwerken, muziek, dans, film en geschreven teksten moeten niet allereerst in een museum te vinden zijn, maar op de publieke plaatsen en in huis. Daar kunnen ze bijdragen aan een nieuw wij.