Natuurlijk weet ik wel waar zo’n kritische opmerking vandaan komt. Talloze malen heb ik te maken gehad met de afwegingen die pleiten voor het zwijgen. Soms in het pastoraat. Iemand bracht haar zogeheten Nabij-de-doodervaring ter sprake. Terwijl zij er enthousiast over aan het vertellen was, onderbrak ze plotseling zichzelf en zei: ‘Dit, dat ik er nu zo over praat, dat voelt als verraad.’
Ik ken het gevoel. Je hebt iets heel bijzonders meegemaakt en terwijl je er woorden aan probeert te geven merk je dat elk woord tekort schiet. En je schrikt van dit besef: je kunt het nooit recht doen!
Daar komt nog een ander gevoel bij. Namelijk de vrees dat de toehoorder geen idee heeft waar je het over hebt en het mogelijk raar zal vinden of het zelfs bespottelijk zal maken. Dat je zogezegd bezig bent om je kostbare geheim te verkwanselen bij iemand die het niet waard is. Parels voor de zwijnen.
Juist omdat ik al mijn hele leven schrijvend anderen deelgenoot maak van mijn diepste zielenroerselen hoef ik mij niet in dat gevoel in te leven. Ik ken het vanuit de realiteit van alledag en van binnenuit.
Arcaandiscipline
Vermoedelijk is dat de reden geweest van de zogeheten arcaandiscipline, een fenomeen in de oudchristelijke kerk. Het was het verbod aan ‘ingewijden’ om intieme, kostbare geloofszaken aan buitenstaanders prijs te geven. Men wilde het ‘geheim’ beschermen tegen misverstand, spot en ontheiliging. Het zou kunnen verklaren waarom bijvoorbeeld Dag Hammarskjöld zijn dagboek altijd verborgen heeft gehouden. Maar uiteindelijk moest het, zij het postuum, toch naar buiten komen!
Ook Dietrich Bonhoeffer was uitermate terughoudend in het prijsgeven van zijn mystieke binnenkant en benoemde dat zelfs als noodzakelijk. Voor hem speelde vooral mee dat de daad doorslaggevend moet zijn in het naar buiten treden. En gelijk heeft hij.
Het is dus allemaal waar, en ik sluit mij graag aan bij de wijsheid van deze grote namen. Maar het is een deelwaarheid. Het is een besef dat voortdurend op de achtergrond aanwezig moet zijn als je je Godervaring, mystieke ervaring of liefdeservaring deelt met anderen. Weet wat je aan het doen bent! Gooi het niet in de groep op een verjaardagsfeestje met allemaal zatlappen. Maar wees er tegelijk fier op. En onaantastbaar, sterk, schaamteloos. Heb schijt aan wat mensen van je zeggen. In de woorden van Jezus: zet je licht niet onder de korenmaat. Want… stel je voor dat ze gezwegen hadden.
Je moet er toch niet aan denken dat ze gezwegen hadden, al die getuigen van het licht. Stel je toch voor dat:
de psalmdichters hun pen niet hadden opgenomen om te loven en te vloeken en hun diepst persoonlijke, emotionele kleurenpalet met ons te delen …
de leerlingen en de vrouwen gezwegen hadden over hun mystieke ervaring bij het graf van Jezus…
Meister Eckhart na zijn opmerking dat ‘hij over God wil zwijgen’ niet nog boeken vol had geschreven over diezelfde God – over humor gesproken trouwens…
dat ze hun mond hadden gehouden over de Minne: Jan van Ruusbroec, Hadewych, Hildegard von Bingen en zoveel andere middeleeuwse mystici…
dat Etty Hillesum haar rijke, intieme Godervaring voor zichzelf had gehouden…
dat al die mensen met een Nabij-de-doodervaring die niet hadden kunnen delen en, zoals velen, in eenzaamheid gestikt waren in hun overweldigende ervaring…
Zo kan ik heel lang doorgaan. Ik noem nog de ervaring die Annette Herfkens beschrijft in haar boek Turbulentie, omdat die voor mij persoonlijk van belang is geweest na mijn hartinfarct. Hoe ze, nadat ze crashte met een vliegtuig en dagen voor dood lag in de jungle, een intense liefde onderging die haar optilde uit alle pijn en angsten. Hoezeer heeft dat verhaal mij getroost en herkenning geschonken in mijn eigen pijn en angst.
Je kunt het niet beschrijven, zegt men vaak, maar bovenstaande mystici/schrijvers/dichters zijn er toch in geslaagd iets op te roepen wat raakt aan de essentie van de ervaring, zelfs als het geen poëzie betreft. Zeker, de woorden zijn niet meer dan een vinger die wijst naar de maan, maar ze wijzen wel en brengen herkenning teweeg.
Juist omdat ik zelf leef van die verhalen, kan ik ook niet anders dan mijn eigen verhalen vertellen. Verhalen over de gloed van liefde die ik ervaar als ik ’s nachts wakker word, over God die ik ervaar in mijn geliefde(n), over de mystiek die ik ervaar in de erotiek, de vrede in de pijn van mijn ziekte, het licht in mijn donkerste momenten.
Waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over. Het is als met verliefdheid, die wil je toch van de daken schreeuwen? Je kunt toch niet anders?
Ik althans, lieve lezer die mij het zwijgen op wil leggen, kan het niet laten. Maar ik beschouw het ook als een heilige plicht om te delen wat je ontvangt aan kostbare ervaringen. Al was het alleen al om te laten zien dat het bestaat, zoals ik niet laten kan te vertellen dat ware liefde bestaat. Daar zijn anderen namelijk mee geholpen: het kan mensen troosten en inspireren en het doorbreekt de eenzaamheid.
Dus: laat je niet weerhouden door schaamte of schroom.
Vertel, vertel…
