Hendro, goede vriend,

Je wilt het graag over de inhoud hebben. Die is naar mijn mening niet los van de vorm verkrijgbaar (kun je iets anders verwachten van een liturgiewetenschapper?), maar ik versta je vragen vooral als een uitnodiging ons gesprek nog wat theologischer te voeren. Daar ga ik natuurlijk graag op in, want of ik nu als onderzoeker spreek of als predikant of als christen, ik houd van theologie.

“Waarom worden de vrouwen die Jezus vanuit Galilea gevolgd waren, en die hem als enigen trouw bleven tot aan zijn kruisiging, uit het verhaal weggeschreven?” vroeg je in je eerste brief. Ik vind het frappant dat je daarover struikelt, juist omdat je aanvankelijk de makers van The Passion bijbels fundamentalisme verweet. Bezondig je je daar nu zelf ook niet aan? Je was toch tegen het na-papegaaien van een 2000 jaar oud verhaal? Maar los daarvan: ik vind je nadruk op de vrouwelijke leerlingen van Jezus vooral theologisch niet sterk. Je presenteert Maria Magdalena, Salomé en de andere vrouwen bij het graf als “de leerlingen bij uitstek. Zij waren geraakt door de ‘blijde boodschap’ die Jezus verkondigde. En zij bleven trouw tot het eind.” Ik ben het van harte met jou en anderen eens dat de vrouwelijke leerlingen nogal vaak vergeten zijn, maar je moet hun geloof niet idealiseren.

Als Maria van Magdala bij het graf komt en ziet dat de steen is weggerold, is haar reactie er eerder één van wanhoop, misschien paniek, en zeker verdriet. Als ze zich omdraait en Jezus voor haar staat, herkent ze Hem niet eens. Ze denkt dat hij de tuinman is. Ze herkent hem pas nadat ze zelf door de Heer herkend is. Dus ja, ze was net als de andere vrouwen geraakt door de ‘blijde boodschap’ die Jezus verkondigde, maar haar geloof was daarmee niet ‘af’, ‘klaar’ of ‘rond’. Je moet, met andere woorden, van die vrouwen geen modelgelovigen maken (daar wordt vrouwen meestal weinig recht mee gedaan: wanneer ze tot een model worden gemaakt). Al die verhalen in het nieuwe testament over verrijzenis en verschijning staan in het teken van herkenning. Waar vind je Hem? Waar kom je Hem tegen? Waarin herken je Hem?

Wat Maria mij leert is dit: geloof (in de opstanding, in Jezus Christus) is geen statisch gegeven. De verrijzenis is voor haar, en trouwens ook voor de Emmausgangers en voor Tomas over wie ik zondag preek, en dus voor ons allemaal, een kwestie van herkenning. Die herkenning – zoeken en vinden – is in de laatmoderne samenleving, waarin geïnstitutionaliseerde religie aan het verdwijnen is en plaatsmaakt voor zwevend, zoekend geloof, meer dan ooit relevant. In onze netwerkmaatschappij is alles voortdurend in beweging: geld, informatie, cultuur, mensen, middelen en ook geloof, en deze dingen veranderen voortdurend van vorm, overschrijden grenzen, leggen routes af, bewegen heen en weer terug. The Passion is in die wereld een tijdelijke vorm – die gaat ook weer voorbij. En die tijdelijke vorm presenteert in deze samenleving geen afgeronde boodschap van de ‘eigenlijke betekenis van Jezus’. Gelukkig niet. Ik zou dat beeld van de eigenlijke Jezus direct wantrouwen. Want Hendro, geloof me, ik doe er zelf een leven lang over om erachter te komen wie Jezus eigenlijk is. Ik kan je niet zeggen waar ik zijn gezicht herken. Soms duikt hij ineens op. (Meestal daar waar ik hem net niet verwachtte.) Soms herken ik Hem in een ander. (Meestal een andere ander dan de ander die ik zelf op het oog had.) Kortom: geloof draait om herkenning. ‘De eigenlijke Jezus’ bestaat niet (in ieder geval niet voor de jongste dag), maar er bestaan wel verhalen. Zo zie ik The Passion: als een verhaal over Pasen dat wordt verteld om aan paashazen en -eitjes voorbij te komen. Dat in de muzikale vertelling van dat verhaal niet de waarom-vraag van lijden en dood van Jezus expliciet aan de orde is: jij valt erover, maar ik vind dat niet zo problematisch. Wie zegt dat herkenning alleen langs díe vraag tot stand kan komen? Bovendien, ik schreef je al in mijn vorige brief: The Passion is niet alleen een tv-show. Na afloop van iedere editie zijn er bijeenkomsten in kerken om door te praten, op thepassion.nl wordt allerlei informatie aangeboden en doorverwezen, los daarvan staan er talloze bijbelvertalingen online. En trouwens: van God zelf moet je ook nooit te weinig verwachten, vind ik. Want daar begint de herkenning (zie Maria).

Hoogste tijd voor je tweede vraag, die ik deels al beantwoord heb, maar waar ik nóg wel iets over wil zeggen: “Welk beeld wordt er van Jezus geschetst?” Je haalt paus Franciscus in Rome aan als voorbeeld van hoe je door eenvoud en authenticiteit indruk kunt maken op gelovigen en ongelovigen (dat laatste onderscheid vind ik natuurlijk al merkwaardig, dat begrijp je intussen wel) en je zet dat af tegen de manier waarop EO en KRO indruk proberen te maken met The Passion. Authenticiteit is belangrijk in onze tijd, ik begrijp het verlangen daarnaar goed en voel het ook mee. Maar… het optreden van de paus is niet alleen maar dát. Het is echt, maar hij wil er ook iets mee laten zien. Het is ‘real’, maar tegelijk ook ‘staged real’. Zijn authenticiteit wordt in beeld gebracht, maar de wetenschap dát die in beeld wordt gebracht, zet die authenticiteit onder spanning. Is het niet echt én propaganda tegelijk? Onder die spanning kom je met zo’n publieke(?) positie in onze mediacultuur niet uit, dus ik verwijt hem niets. Maar het onderscheid met The Passion – overduidelijk ook ‘staged real’ – is niet zo groot als jij wilt doen geloven.

Terug naar het beeld van Jezus in The Passion. Ik schreef al: dat wordt niet duidelijk of in afgeronde vorm gepresenteerd. Het zit verscholen. Je moet er goed voor kijken om het te ontdekken. Wie de teksten en performances van de opstanding in de eerste vier edities van The Passion analyseert, ziet dat er verschillende theologische beelden oprijzen, die herkenbaar zijn in verschillende hoeken van onze kerken. Ik kan dat hier nu niet helemaal uitwerken (binnenkort verschijnt van mijn hand een artikel waarin ik dat wel doe), maar ik pik er twee uit en licht die heel kort toe: in 2012 zingt de Jezus-figuur Afscheid nemen bestaat niet van Marco Borsato. Deze liedtekst presenteert – in de context van The Passion – de verrezen Heer als iemand die heel nabij kan komen in het leven van mensen: je kunt hem ontmoeten in de natuur, in de vorm van zichtbare en onzichtbare dingen, hij is op fluisterafstand. Na zijn dood leeft Christus voort en kan worden herkend door wie hem zoekt. In 2013 zingt de opgestane Jezus Pak maar m’n hand van Nick & Simon. Het theologische beeld dat door die tekst wordt opgeroepen is dat van Christus als helper: mensen neigen ernaar om het zelf te doen in het leven, om op zichzelf te vertrouwen, maar ze kunnen niet zonder de hulp van andere mensen. In het specifieke geval van The Passion is die ander Jezus. Hij steekt zijn hand uit naar iedere kijker en biedt zich aan als een begeleidende metgezel op het levenspad van ieder mens. Maar je moet Jezus wel aannemen, om het heil deelachtig te worden. Dat is pure soteriologie zoals je die in de klassiek-gereformeerde traditie en in evangelicale stromingen kunt aantreffen. Ik wil maar zeggen: de producent en de omroepen construeren (onbedoeld misschien en onbewust) theologie met dit spektakel. Die ligt er alleen niet dik bovenop.

Ik sluit mijn brief en daarmee onze briefwisseling af door nog even in te gaan op wat voorstelt aan het slot van je vorige brief. Je zegt eigenlijk (mijn woorden): omroepen, wees wat creatiever in je vertolking van Jezus en doe het eens op zo’n manier dat het ons raakt, misschien zelfs schokt. Zo, dat het ongemakkelijk wordt. Wees niet zo matig in het verkondigende karakter van dit verhaal. Het is een oproep waarvan ik in ieder geval vind dat die in de kerk te weinig klinkt. Daar durven we dat vaak ook niet aan en dat vind ik, geloof ik, meer laakbaar dan dat mensen die een tv programma maken het niet doen.

Daarom eindig ik onze correspondentie met een open vraag. Maar wel pas nadat ik je zeer hartelijk bedankt heb voor de publieke en prettige briefwisseling, die in ieder geval mijn gedachten zeer gescherpt heeft:

Mag je de omroepen dezelfde maat nemen als die je jezelf neemt als kerk?

Met hartelijke groet,
Mirella

mireall

Mirella Klomp

Universitair docent

Mirella Klomp is universitair docent Praktische Theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Amsterdam. Ze houdt van …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.