Briefwisseling The Passion – De tweede brief

Beste Hendro,

Dank dat je de tijd genomen hebt me een stevige brief te schrijven. Je hebt je uitgeput in het zo kritisch mogelijk fileren van The Passion. Maar je schrijft als een recensent van klassieke muziek die bij een popconcert terecht gekomen is en het concert met één ster waardeert, omdat er geen violen te horen zijn en de zanger in spijkerbroek op het podium staat. Zoals iedereen begrijpt, is dat niet helemaal eerlijk.

Weet je, ik ben zelf ook niet per se een fan van The Passion. Persoonlijk ga ik liever naar een moderne passie zoals je die in hedendaags muziektheater kunt vinden. Bovendien onderschrijf ik een aantal van je kritiekpunten dit jaar. Ook ik vond Bridget Maasland als verslaggever van de processie geen gelukkige keuze. Robert ten Brink was in mijn ogen te ‘light’ als verteller: hij kon het verhaal niet genoeg ‘dragen’. Ik vond het ook niet sterk dat de omroepen verklaarden dat het verhaal ‘precies is zoals het 2000 jaar geleden is gebeurd’ (ze zouden eens een theoloog moeten inhuren ;-)). Maar ik vind The Passion wel een fascinerend fenomeen dat het lijdensverhaal opnieuw betekenis geeft voor miljoenen mensen. Als theoloog moet je die werkelijkheid serieus nemen en niet gebruiken om je eigen stokpaardjes te berijden en ze tot norm te verheffen.

In de ontkerkelijkte netwerksamenleving waarin we leven draait alles om online en offline verbonden te zijn. Media zijn in dit tijdsgewricht net zo invloedrijk als vroeger de Kerk. Kerk en theologie hebben de meeste mensen helemaal niets te zeggen: ze weten er niet van en/of hebben er geen boodschap aan. Het verhaal van Jezus is betekenisloos – tótdat het opnieuw op de planken gezet wordt. Dat laatste gebeurt in onze cultuur gelukkig regelmatig. Er zijn tal van nieuwe passies die het lijdensverhaal tot leven brengen en actualiseren, die de betekenis ervan proberen te doorgronden, of het verhaal becommentariëren, het vermengen met andere verhalen of het zelfs belachelijk maken. De makers gaan eclectisch om met elementen en thema’s die we kennen uit de evangeliën en de lange passietraditie. Daarin worden keuzes gemaakt – soms leiden die er zelfs toe dat zelfs Jezus in de passie niet meer voorkomt. Aan deze vormen kun je aflezen dat de betekenis van Christus in onze geseculariseerde cultuur niet (meer) vastligt. Zoals ik vorig jaar al schreef: in de laatmoderne cultuur heeft de ene interpretatie niet meer gezag dan de andere. Mensen bepalen zelf wel wat de betekenis van Jezus is. Sommigen volgen daarin de leer van de kerk, vele anderen construeren die betekenissen zelf, met gebruikmaking van betekenissen van weer anderen die ze plausibel of de moeite waard vinden. Net als dat de zon iedere dag opgaat, is dat een vaststaand feit, of je het leuk vindt of niet. In deze context wil The Passion een verhaal vertellen en betekenisgeving stimuleren. Dat is prijzenswaardig.

The Passion is veel meer dan een platte televisieshow. Er wordt niet alleen een verhaal op straat neergezet waar 20.000 mensen op afkomen en 3,5 miljoen mensen naar kijken. Nee, heel Nederland heeft het erover, van cabaretiers tot politici, van Humberto Tan van RTL Late Night tot Sara Kroos en duizenden anderen op Twitter. Dat vind ik in een geseculariseerd land nogal bijzonder en ook wel wat waard. Hoe je het ook wendt of keert, de producent en de omroepen houden het verhaal tenminste niet voor zichzelf. Of alle betrokkenen daardoor nu in Christus (gaan) geloven of niet, The Passion brengt gesprekken tussen mensen teweeg. Het woord ‘processie’ roept ineens weer iets op, in huiskamers gaat het misschien voor het eerst eens over Jezus, op werkvloeren wordt er over gesproken, mensen leven zich in personages, leggen verbindingen tussen verraad of verlies in hun eigen leven en het verhaal van Jezus. Groepen mensen kijken (al dan niet in kerkelijk verband) samen naar The Passion op groot scherm, er worden maaltijden omheen georganiseerd, mensen ontmoeten elkaar en discussiëren over de betekenis van het verhaal en de opvoering. Al die dingen brengt The Passion teweeg. Dat vind ik in onze cultuur heel wat waard.

Nou kun je je afvragen: kunnen andere passies dat niet beter? Is de theologie van de Matthäuspassion van Bach niet veel rijker? En de muziek veel beter? Misschien wel, al kun je ook daarover discussiëren. Maar The Passion doet door zijn vorm iets wat andere passies niet doen: het verhaal breekt de horizon open van Nederlandstalige nummers die veel mensen na aan het hart liggen. Mensen gaan anders naar die muziek luisteren. Het is een theologische kerngedachte dat de God van het christendom zich midden onder de mensen begeeft. Deze God laat zich vinden daar waar mensen twee uur buiten in de kou gaan staan kijken en luisteren naar een spektakel en waarin muziek dan ineens een diepere betekenis krijgt. Die diepere dimensie kennen ze zelf toe, die mensen in het publiek. Hun eigen ervaringen van uitsluiting, of ziekte, of zwakte of onzichtbaar zijn nemen ze daarin mee en ze verbinden die met het lijdensverhaal van Christus. Dat is niet een platte versie van het geloof of een oppervlakkige feelgood versie van het oude verhaal: dat is de kern van het evangelie.

Weet je, ik vroeg een mevrouw in Enschede op het stadsplein donderdagavond waarom ze daar stond. Ze zei niet: “Ik belijd Jezus de Christus als Heer.” Ze zei: “Ik zoek hier de verbinding met mensen uit de stad, de verbinding zoals we die hier in Enschede voelden vlak na de vuurwerkramp. Een moment van eenheid en saamhorigheid rondom een gebeurtenis. Je hoeft niet in Jezus te geloven om een goed christen te zijn.” Wie ben ik, wie ben jij, Hendro, om daarvan te zeggen: ‘Maar mevrouw, dit hier heeft helemaal niets met Jezus te maken, ga maar naar huis, dit is een showbizz-passie’?

Met hartelijke groet,
Mirella