De ‘ware’ islam – Eén in verscheidenheid

In de serie behandel ik verschillende islams. In dit eerste deel ga ik in op wat de ‘basisislam’ genoemd kan worden.

1. Basisislam

Islam zonder bepaald lidwoord

De grote uitdaging over islam te schrijven is het gegeven dat er niet zoiets bestaat als ‘de islam’: beter spreken we over islam zonder bepaald lidwoord. Wie de moeite neemt kennis te nemen van islam komt tot de verrassende conclusie dat er vele vormen van deze religie bestaan. Moslims zelf zijn zich dat ook zeer bewust. Hoe vaak hoor je moslims niet van andere moslims zeggen dat zij ‘de islam’ verkeerd begrijpen of interpreteren: ‘Onze islam is de ware en die van jullie is verkeerd.’ Ook is er in de islamitische wereld geen autoriteit die gezaghebbende en overal aanvaarde uitspraken doet over wat de ware islam is. De moefti van Saoedi-Arabië, het Diyanet-ministerie in Ankara en het hoofd van de European Council for Fatwa and Research Yousouf al Qaradawi, verschillen regelmatig van mening over allerlei mogelijke onderwerpen. Je kunt het interne verdeeldheid kenmerkend voor islam noemen, maar je kunt er ook het label diversiteit opplakken. Juist omdat islam zo verdeeld of divers is maakt de uitdaging om over islam te schrijven alleen maar groter. Bovendien geeft deze verdeeldheid of diversiteit mijn woorden mogelijkerwijs ook meer zeggingskracht. Immers, elke stem dient binnen islam serieus genomen te worden. Toch is dat niet mijn doel. Ik beoog niet moslims over de wereld, en met name in Nederland, te vertellen hoe islam in elkaar zou moeten steken. Maar wat ik als niet-moslim wel kan is islam beschouwen in al haar verdeeldheid dan wel diversiteit en deze beschrijven. Van groot belang voor het debat over (de) islam.

De ‘ware’ islam

Deze serie beoogt dus de ‘ware’ islam te presenteren en dat bedoel ik natuurlijk gekscherend. De ‘ware’ islam bestaat immers uit heel veel soorten islams en daarvan wil er een aantal beschrijven in deze serie. Noodgedwongen maak ik een keuze, want langer dan tien afleveringen zal deze serie niet zijn, maar ik verheug me er nu al op islam te beschrijven in al haar diversiteit. Ik vind het daarom belangrijk deze serie te schrijven, ik meldde het boven al, omdat ik het debat over islam in Nederland veel te eng vind en beperkt tot de gewelddadige vormen van islam. Er zijn heel veel soorten ‘ware’ islam en het is van het grootste belang om deze inzichten mee te nemen in datzelfde debat over islam.

De basisislam

Toch dient er een kanttekening gemaakt te worden. De vrijheidsgraad is ook weer niet zo groot dat alles maar mogelijk is als het gaat om de definitie van islam. Alle moslims ter wereld delen een aantal diep gevoelde overtuigingen en erkennen een aantal dogma’s. In dit eerste deel van de serie wil ik kort die ‘basisislam’ beschrijven om in het vervolg van de serie een aantal islams te beschrijven die deze gemeenschappelijke basis delen maar in hun interpretatie van islam soms weergaloos van elkaar kunnen verschillen.

De zuilen van de islam

Alle moslims ter wereld delen de overtuiging dat er maar een God is en Mohammed zijn profeet. Dat is de inhoud van de islamitische geloofsbelijdenis die als volgt luidt: ‘Er is geen God dan God en Mohammed is zijn profeet’. Premissen zijn dat God een is, dat Hij ondeelbaar is, geen ‘genotengevers’ kent en dat Mohammed Zijn laatste profeet is, het ‘zegel der profeten’ die de ultieme boodschap van die ene God aan de mensheid heeft verkondigd. Feitelijk is de islamitische geloofsbelijdenis de eerste zuil van de islam. De andere vier zuilen bestaan uit het doen van het islamitische gebed, vijf maal per dag; het geven van de aalmoes, de zakaat; het vasten tijdens de Ramadan en ten slotte, het volbrengen, mits de middelen daartoe bestaan, van de bedevaart naar Mekka. Alle moslims ter wereld onderschrijven deze vijf eenvoudige zuilen.

Koran en traditie

Maar nog meer aanvaarden zij de Koran als het ultieme woord van God aan de mensen, de vervolmaking van de boodschap van die ene God aan die ene profeet. Daarnaast wordt er ook grote betekenis gehecht aan het leven en handelen van de profeet, de soenna, zoals verwoord in de traditie, de hadieth. De hadieth bestaat uit een verzameling verhalen over het handelen en uitspraken van de profeet over alle mogelijke onderwerpen. Alle moslims onderschrijven het belang van de soenna van de profeet zoals verwoord in de hadieth, om hun eigen leven in te richten.

Sharia

Koran en soenna staan aan de basis van de Sharia, de islamitische wet. Het principe van het bestaan van de Sharia wordt eveneens door alle moslims onderschreven. Maar waar het gaat om de aard van de Sharia en de interpretatie ervan zijn er veel meningen en opvattingen die sterk van elkaar kunnen verschillen. In de interpretatie van de goddelijke wet openbaren zich de diverse stromingen van de islam. En is dat erg? Volgens sommige moslims wel, volgens sommige anderen niet, en wat de profeet ervan zei? Hij zei dat de islam van nature verdeeld dan wel divers zou zijn, dat er wel 73 manieren of stromingen binnen de islam zouden ontstaan, maar om de spanning erin te houden had de profeet ook aangegeven dat slechts een van deze 73 islams de ware zou zijn. De profeet had het goed gezien: verdeeldheid dan wel diversiteit zou het oogmerk worden van de islam. En omdat de tijd nog niet daar is dat duidelijk wordt welke islam de ware is, zullen we het moeten doen met die grote diversiteit aan islams. En in deze serie ga ik er een aantal van behandelen. Elke islam die een ware islam is.

In delen twee en drie behandel ik de meest voorkomende vormen van islam: de soennitische en sji’itische islam. Ik ben me er wel van bewust dat deze vormen van islam bij het grote publiek wel bekend zijn, maar ik vind dat ik voor de volledigheid deze twee in elk geval dien te behandelen. Bovendien is het zo dat veel andere islams juist weer in de boezem van deze twee hoofdstromingen binnen de islam zijn ontstaan.