Drie Sinterklazen

Rozen uitdelen terwijl je met een mijter op je hoofd over straat gaat. Dat is geen poging van Lodewijk Asscher om stemmen te trekken, maar een weloverwogen protest van Patrick Mathurin en Karin Rack-Walcott. De actie werd, net als andere mooie momenten tijdens de intocht, enigszins overschaduwd door de aandacht voor de arrestatie van 90 demonstranten. Toch kwam het onder de aandacht van Ruurd van der Spoel. Normaal gesproken is hij dé Sinterklaas van Gouda, maar dit jaar mocht de Zuid-Hollandse stad de nationale intocht organiseren en kwam Stefan de Walle aan land als de goedheiligman. Van der Spoel speelde op de achtergrond een belangrijke rol in het vormgeven van het evenement. Hij betreurt het dan ook dat de mooie dag een smet kreeg door de aanhoudingen en met name de berichtgeving in de media. Liever zag hij meer aandacht voor de positieve, op dialoog gerichte actie van Mathurin en Rack-Walcott, de twee zwarte Sinterklazen die door de meeste bezoekers enthousiast werden benaderd. Daar stak een doordacht idee achter.

Vreedzaam, maar niet stil

Niet iedereen was de twee meteen gunstig gezind. ‘We zijn wel zes keer aangehouden door de politie,’ vertelt Rack-Walcott. En er waren mensen die vervelend reageerden. Zo zei een vader tegen zijn kind: ‘Kijk, daar heb je Zwarte Piet.’ En dat terwijl de twee activisten toch duidelijk een mijter droegen. Mathurin: ‘Ik zei tegen die man: “Jij moet Sint tegen mij zeggen. Ik ben de Sint, zie je dat niet?” Toen zei die man: “Ja, maar jij bent zwart, je hebt kroeshaar”. Nu snap je dus waarom mensen het feest veranderd willen zien. Want die man associeert mij met Zwarte Piet.’ Door de dialoog aan te gaan heeft Mathurin zijn punt gemaakt. Hij koos bewust voor deze aanpak, hoewel hij de actievoerders die werden opgepakt goed kent. Deze groep hield een vreedzaam, stil protest in het publiek. Toch zijn ze door de politie opgepakt, soms zeer hardhandig. Mathurin had dit al voorzien. ‘Maar dat is niet de reden dat ik niet met ze mee deed. Ik wilde niet stil zijn, maar in gesprek gaan. Op een positieve manier mensen benaderen. Als je wilt demonstreren, dan moet je je stem laten horen. Of het nou met zang is of geluid. Anders is het een dodenwake of een stille tocht. Als je wat te zeggen hebt, dan mag je dat zeggen. We leven in een democratie.’

Krachtenveld organisatie intocht

Van der Spoel legt uit hoe de landelijke intocht van Sinterklaas tot stand komt. Het evenement wordt georganiseerd door de omroep NTR, de gemeente en de lokale Sinterklaascommissie. De NTR doet de productie van de tv-uitzending en de Sinterklaasjournaals, de gemeente zorgt hoofdzakelijk voor de veiligheid en de Sinterklaascommissie voor de optocht. Van der Spoel: ‘We kunnen het grotendeels naar eigen inzicht invullen en wilden wat zaken veranderen, maar op sommige vlakken heeft de NTR vastgehouden aan bestaande ideeën. We konden dus niet alles anders doen.’ Desalniettemin zag de Goudse commissie ruimte om met plaatselijke tradities in het achterhoofd iets te verzinnen voor de Pieten. Met een knipoog. Daar zijn de inmiddels wereldberoemde Kaas- en Stroopwafelpieten uit voortgekomen. De Witte Pieten waren het initiatief van de NTR. Niet alleen bij de NTR heerst enig conservatisme. Van der Spoel: ‘In mijn commissie zitten mensen die soms al veertig jaar lid zijn. Daar zijn mensen bij die zeggen: ‘we doen het al lang zo en dat moeten we zo houden.’ Andere leden zeggen: ‘het is dan wel een traditie, maar als er een vraag uit de samenleving is moeten we kijken hoe we daarmee om kunnen gaan. Misschien niet in één keer, maar je kunt kijken of je daar stappen in kunt zeggen.’’

Onze kinderen

Mathurin toont begrip voor de weerstand, maar is niet van de geleidelijke stappen. ‘Ik snap dat men een cultuur en de kinderen wil beschermen. Daar heb ik empathie voor, ik begrijp dat. Maar hoe zit het onze kinderen? Die elk jaar op school gepest worden? Hoe zit het met ons als ouders, die op straat worden nagewezen? Ik maak dat al jaren mee. Wij allemaal maken dat mee, zelfs mijn broertje, die niet veel verschilt van kleur als jij, Ruurd. Hij is gemixt, hij heeft een Nederlandse vader en een Haïtiaanse moeder. We moeten die Piet gaan veranderen, zodat we het straks kunnen hebben over die tijd dat Pieten zwart waren en daar de uitdrukking “Zwarte Pieten” vandaan kwam.’

Volgens Mathurin is het Sinterklaasfeest voor kinderen de eerste confrontatie met het systeem van racisme: ‘In feite zeggen mensen: ‘Kijk kinderen, zo zit het in elkaar. Het feit dat jullie elkaar jaar cadeautjes kunnen krijgen, en suikergoed uit de West, dat komt doordat die zwarten voor ons moeten werken.’ Maar het zit niet alleen in het Sinterklaasfeest, het is ook te zien op de Gouden Koets en op het Beursplein.’ Zo zit het beeld van de slavernij ingebouwd in diverse Nederlandse culturele elementen.

Opvoeding en onderwijs

Mathurin vertelt over de verschillende momenten dat het mis gaat in de opvoeding van kinderen. Over het wijzen naar een zwarte persoon met de “grap”: ‘Kijk, zoon daar loopt Zwarte Piet.’ Over het moment dat een kind een zwart vriendje krijgt en zijn ouders zeggen: ‘Je moet niet met die zwarte mensen omgaan, want die zijn niet te vertrouwen.’ Over het moment dat die enige zwarte jongen in de klas blijft zitten, terwijl die precies dezelfde cijfers haalt als z’n witte klasgenoot. Over het vak geschiedenis waarbij we nauwelijks leren over de Caraïben of Afrika: ‘Nou, één dag. En dan is de boodschap dat je als zwarte blij moet zijn om hier te zijn, want we waren inboorlingen en door het Westen gered. Dat is de ideologie waarmee de slavernij wordt gerechtvaardigd.’

De artiest vertelt ook over zijn loopbaan na de middelbare school en hoe zwarte acteurs steeds tegen een plafond aanlopen. Hij benadrukt dat dit niet alleen voor hem geldt, maar voor zwarte mensen als groep. Het is structureel. Van der Spoel vraagt zich daarop af of het plafond wat anders is als het glazen plafond voor vrouwen. Mathurin: ‘Ja. Daar staat de zwarte man nog achter.’ Rack-Walcott: ‘En de zwarte vrouw.’ Mijland legt daarop het begrip intersectionaliteit uit: ‘Simpel gezegd: Het huidige maatschappelijke systeem is grotendeels gevormd dat door een klein clubje van de mensheid, namelijk de gezonde, witte, rijke man. Vrouwen, homoseksuelen, zwarte mensen, gehandicapten, arbeiders staan lager in de hiërarchie van dat systeem. Al die vormen van onderdrukking hangen met elkaar samen. Die moet je dus als verbonden onderwerpen onderzoeken. Dat is intersectioneel onderzoek.’ Rack-Walcott: ‘Ja en af en toe wordt er iets toegelaten in het systeem, om de schijn op te houden. Maar het hangt allemaal samen. Dus als je vecht tegen discriminatie of uitsluiting, moet je alle vormen aanpakken.’ Mijland: ‘Daar kan Nederland alleen maar Nederlandser van worden.” Rack-Walcott: ‘Ja, écht Nederlands!’

Verhalen

Het gesprek komt regelmatig terug op het belang van verhalen. Mijland vergelijkt de maatschappij met het menselijk lichaam. ‘Soms ben je ziek en heb je een tekort van bepaalde stoffen in je lichaam. Dan neem je medicijnen of supplementen. Onze maatschappij is in die zin ziek dat we een overdaad hebben aan “witte verhalen”. De “zwarte verhalen” zitten nog niet genoeg in ons systeem. Die moeten we er in pompen, als het ware, om het volledige verhaal van de mensheid in Nederland en in de wereld recht te zetten. Want het zit compleet scheef. Daarom moeten we naar die verhalen luisteren. Kijk, ik ben er ook pas een jaar geleden achter gekomen hoe dat zit. Dus wat ben ik gaan doen? Ik ben die verhalen gaan lezen, naar bijeenkomsten gegaan om te luisteren. Over racisme, over blackface, noem maar op. Ik praat nu heel anders dan een jaar geleden.’

Mathurin: ‘Voor de intocht hebben we een verhaal gevonden om het gesprek over racisme gaande te houden. En wat was de vorm? De zwarte Sint. We hebben laten zien dat we het voor het feest doen. Ik denk dat daar een ingang zit.’ Van der Spoel: ‘Ja, laten we het inderdaad ook hebben over wat Sinterklaas nu allemaal met zich meebrengt. We hebben er een positieve bedoeling mee, maar wat hangt er nog meer aan? Welk zaadje wordt geplant? Hoe vormt het onze kinderen? Daarom is zo’n gesprek als dit zo mooi. Nu hebben we het erover. Samen beschouwen en het proberen te snappen.’ Mathurin: ‘Daar zijn we het met elkaar eens. En dus kunnen we samen iets doen. Wij zitten nu niet voor niets bij elkaar. We zijn op een positieve manier bij elkaar gekomen, vanuit het Sint-zijn.’

Sinterklaasje zonder knecht

Mathurin laat het filmpje “Sinterklaasje zonder knecht” zien. Het is een animatiefilmpje dat hij in 2010 al publiceerde. Als hoofdrolspeler belt Mathurin de Amerikaanse president Obama op en vraagt hem Nederland te bevrijden van de knechten van Sinterklaas. Ook Jan-Peter Balkenende, Rita Verdonk en Geert Wilders komen voor in de animatie. Voor Maturin is dit de oplossing. ‘De echte Sint Nicolaas was zelf een bruine man. Dat is ook weer zoiets waarbij je ziet dat de wereld is “witgewassen”. Je kunt kinderen deze waarheid leren en ze aanleren zich te associëren met de Sint. Zo wil ik een nog positievere bijdrage leveren aan dit feest. Daarom speel ik als zwarte man de Sint. Ik denk dat Nederland dat nodig heeft. Die witte superieure man waar we het over hadden, dat is Sinterklaas. We hebben het dus over een feest met racisme en classicisme.’

Van der Spoel reageert: ‘Ik begrijp dat je dat zo ziet, maar zo voelt dat bij mij niet.’ Mathurin: ‘Het gaat niet om dat gevoel. Kijk, als iets loopt als een eend, kwaakt als een eend,  zwemt als een eend, wat is het dan?’ De Goudse Sint:  ‘Waarschijnlijk een zwaan in wording. Dat zou mooi zijn. Je weet wel, uit het verhaal van Hans Christian Andersen, het lelijke eendje dat uiteindelijk een zwaan blijkt te zijn. Dus mijn associatie is de volgende: het feest zou een feest moeten zijn dat uiteindelijk om de zwaan draait, en niet om het eendje. Omdat jullie nu van dat eendje aangeven dat het niet klopt.’

Mathurin: ‘Ok, dat is een mooi beeld. Als we van dat feest echt een zwaan willen maken, dan moet het hele schmink-ding waarmee het zwarte mensen beledigt weg. Als men problemen heeft om zelf de Piet te zijn, met een witte kleur, omdat het verhaal dan niet meer zou kloppen omdat die zwartjes de knecht moeten zijn, dan zeg ik: laten we gewoon alle knechten weghalen en laten we alleen maar Sinten doen. Is dat niet een leuk feest?’

Een Turkse, Indonesische en Marokkaanse Sint

Mathurin licht zijn idee toe. Hij ziet een schip vol Sinten voor zich. Niet alleen een witte, maar ook een Sint uit Turkije, een Sint uit Indonesië, een Sint uit Marokko. ‘Hoe mooi is dat? Al onze verscheidenheid kunnen we dan juist vieren. Op een mooie manier accentueren. Dan zijn we pas echt een multiculturele samenleving. En hoeven we niet meer te zeggen: jij bent de autochtoon en jij de allochtoon. Want al heb ik een Nederlands paspoort, ik ben een allochtoon. Pas mijn kleinkinderen zullen autochtoon zijn, hoe ziek is dat?’ Van der Spoel: ‘Dat is raar ja. Mijn voorouders zijn Spaans en Duits. Dat was dan normaal. En opeens werden mensen allochtoon genoemd.’ Rack-Walcott vult aan: ‘Mijn ouders zijn Surinaams, maar die zijn nog in het Nederlands grondgebied geboren, dus die zouden eigenlijk Nederlander moeten zijn. Zij zijn ook hier gekomen voordat Suriname zich afscheidde en ik ben in Nederland geboren. Toch ben ik allochtoon. Dat klopt gewoon niet.’

De hoofd-Sint

Toevallig of niet, Stefan de Walle, de officiële Sint van Nederland, was een schoolgenoot van Mathurin. De twee hebben zelfs samen in een film gespeeld. De zwarte Sint: ‘We hebben elkaar gevonden tijdens de Goudse intocht. Hij reageerde heel enthousiast en wilde mijn roos hebben. Dat was een geweldig moment en voor mij de essentie van die dag.’ Rack-Walcott: ‘Het mooie was dat op dat moment iedereen een grote lach op zijn gezicht had, want ze zagen wat er gebeurde tussen de twee Sints. Terwijl er even daarvoor nog gespannen gezichten te zien waren, want we waren omringd door politieagenten.’

Van der Spoel heeft aandachtig geluisterd en meegedacht. Hij ziet wel wat in het voorstel van Mathurin: ‘Ik denk dat jij volgend jaar in een compleet Sinterklaaspak moet komen.’ Mathurin: ‘Ik denk dat ik op het paard moet zitten, de hoofd-Sint moet worden. Dat zou heel goed zijn voor Nederland.’

Wordt ongetwijfeld vervolgd.